๑๙๕. ทรัพย์ของคนดี-ดุจวารีในบ่อ

๑๙๕. ทรัพย์ของคนดี-ดุจวารีในบ่อ

ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ, กูเป วาริว นิสฺสโย;

พหุํอปิ อสาธูนํ, น จ วาริว อณฺณเวฯ

“ทรัพย์ของคนดี ถึงจะน้อย ก็อาศัยได้,

เหมือนน้ในบ่อที่คนใช้ดื่มได้,

ส่วนทรัพย์ของคนชั่ว แม้มีจำนวนมาก

พึ่งพาไม่ได้ ดุจน้ำในทะเล ใช้ดื่มไม่ได้.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๑๙๕, โลกนีติ ๖๓ มหารหนีติ ๘๗ ธัมมนีติ ๓๔๕)

..

ศัพท์น่ารู้:

ธนมปฺปมฺปิ: ตัดบทเป็น ธนํ+อปฺปมฺปิ หรือ ธนํ+อปฺปํ+อปิ ก็ได้, ธนํ (ทรัพท์) ธนํ+สิ, อปฺปํ (น้อย, นิดหน่อย) อปฺป+สิ, อปิ (แม้, ถึงแม้) เป็นอุปสัค 

สาธูนํ: (ของคนดี, สาธุชน ท.) สาธุ+นํ

กูเป: (ในบ่อน้ำ, หลุมลึก) กูป+สฺมึ 

วาริว: ตัดบทเป็น วาริ+อิว (เหมือนน้ำ),  วาริ (น้ำ, วารี) วาริ+สิ, อิว (ดุจ, เหมือน, ราวกะ) เป็นนิบาตบอกอุปมา 

นิสฺสโย: (ที่อาศัย, เครืองอาศัย, นิสสัย) นิสฺสย+สิ

พหุํอปิ: (แม้มาก) พหุํ (มาก, เยอะ) พหุ+สิ, อปิ (แม้, ถึงแม้) เป็นอุปสัค บางแห่งเขียนแยกกันก็มี ในที่นี้จัดเป็นปกติสนธิก็พอได้ เพื่อรักษาฉันท์ 

อสาธูนํ: (ของพาล, อสาธุชน ท.) อสาธุ+นํ

น: (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาต 

จ: (ด้วย, และ, ส่วน) เป็นนิบาต 

วาริว: (ดุจน้ำ, เหมือนน้ำ) วาริ+อิว 

อณฺณเว: (ในอรรณพ, ในทะเล) อณฺณว+สฺมึ

คำว่า วาริ มาจาก วร-นิเสเธ+ณิ ปัจจัย  วร ธาตุเป็นไปในการห้าม, กั้น, ปฏิเสธ

วิ.  วารยติ นินฺโนนตนฺติ วาริ,  วารยติ ปิปาสนฺติ วา วาริ.

น้ำ ชื่อว่า วาริ  เพราะอรรถว่า (ไหล) ไปสู่ที่ลุ่มและที่ดอน , 

อีกอย่างหนึ่ง น้ำ ชื่อว่า วาริ เพราะอรรถว่า ห้ามความ(หิว) กระหาย.

(จาก อภิธานัปปทีปิกาฏีกา ๖๖๑)

วิเคราะห์แรกเข้าใจอยากหน่อยหากแปลตามอรรถธาตุโดยตรง 

..