๒๐๙. คนพาลร้ายกว่างู

๒๐๙. คนพาลร้ายกว่างู

สปฺโป ทุฏฺโฐ ขโล ทุฏฺโฐ, สปฺปา ทุฏฺฐตโร ขโล;

มนฺโตสเธหิ ตํ สปฺปํ, ขลํ เกนุปสมฺมติฯ

"งูก็ร้าย คนพาลก็ร้าย,

แต่คนพาลร้ายยิ่งกว่างู;

งูนั้นปราบได้ด้วยมนต์โอสถ,

ส่วนคนพาลไม่รู้จะปราบด้วยอะไร!“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนพาล ๒๐๙, โลกนีติ ๖๙ ธัมมนีติ ๑๒๙ จาณักยนีติ ๒๖)

..

ศัพท์น่ารู้:

สปฺโป: (งู, สัตว์เลื้อยคลาน, เสือกไป) สปฺป+สิ 

ทุฏฺโฐ: (ชั่ว, เลว, ร้าย, ดุ) ทุฏฺฐ+สิ

ขโล: (คนพาล, คนชั่ว) ขล+สิ

ทุฏฺโฐ: (ชั่ว, เลว, ร้าย, ดุ) ทุฏฺฐ+สิ

สปฺปา: (กว่างู) สปฺป+สฺมา 

ทุฏฺฐตโร: (ร้ายกว่า) ทุฏฺฐตร+สิ 

ขโล: (คนพาล, คนชั่ว) ขล+สิ

มนฺโตสเธหิ: (ด้วยโอสธคือมนต์, มนต์โอสถ ท.) มนฺต+โอสธ > มนฺโตสธ+หิ, เป็นสมาส แยกเป็น มนฺต (มนต์) +โอสธ (ยา, โอสถ) วิ. มนฺโต เอว โอสธํ มนฺโตสธํ (โอสธคือมนต์ ชื่อว่า มนฺโตสธ)

ตํ: (นั้น) ต+อํ 

สปฺปํ: (ซึ่งงู) สปฺป+อํ 

ขลํ: (ซึ่งคนพาล) ขล+อํ 

เกนุปสมฺมติ: ตัดบทเป็น เกน+อุปสมฺมติ (ด้วย..อะไร+ย่อมเข้าไปสงบ, ย่อมถึงความสงบ, ย่อมสงบนิ่ง) , เกน = กึ+นา, อุปสมฺมติ = อุป+√สม+ย+ติ ทิวาทิคณะ กัตตุวาจก

..