๒๓๗. มิตรจริง เพื่อนแท้

๒๓๗. มิตรจริง เพื่อนแท้

อุสฺสเว พฺยสเน เจว, ทุพฺภิกฺเข สตฺตุวิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ, โย ติฏฺฐติ โส พนฺธวาฯ

"ผู้ใดอยู่เคียงข้างในยามรื่นเริง ในยามโชคร้าย,

ในยามข้าวยากหมากแพง ในยามถูกศัตรูข่มแหงรังแก;

ในยามขึ้นโรงขึ้นศาล และในเวลาถูกหามไปยังป่าช้า,

ผู้นั้น ชื่อว่าเป็นพวกพ้อง พี่น้องที่แท้่จริง.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๓๗, โลกนีติ ๙๒, มหารหนีติ ๑๔๓, ธมฺมนีติ ๙๘, จาณกฺยนีติ ๑๗)

ศัพท์น่ารู้ :

อุสฺสเว: (ในงานฉลอง, มหรสพ, งานเลี้ยง, งานรื่นเริง) อุสฺสว+สฺมึ 

พฺยสเน: (ในเวลาฉิบหาย, วอดวาย, โชคร้าย) พฺยสน+สฺมึ 

เจว: (ด้วยนั้นเทียว) จ+เอว สมูหนิบาต

ทุพฺภิกฺเข: (ในเวลาทุพภิกขา, อาหารขาดแคลน, เวลาข้าวยากหมากแพง,) พุพฺภิกฺข+สฺมึ 

สตฺตุวิคฺคเห: (ในเพราะการข่มของศัตรู, ถูกศัตรูข่มแหงรังแก) สตฺตุวิคฺคห+สฺมึ

ราชทฺวาเร: (ในที่ใกล้ประตูของพระราชา, เวลาขึ้นโรงขึ้นศาล) ราชทฺวาร+สฺมึ 

สุสาเน: (ในเวลาไปสู่สุสาน, ที่ป่าช้า, เวลาสิ้นชีวิต, เวลาคอขาดบาดตาย) สุสาน+สฺมึ 

จ: (ด้วย, และ) นิบาตบท

โย: (ผู้ใด) ย+สิ สัพพนาม 

ติฏฺฐติ: (ยืน, ตั้ง, ดำรง, ยืนหยัด, เคียงข้าง, เคียงบ่าเคียงไหล่) ฐา+อ+ติ แปลง ฐา ธาตุเป็น ติฏฺฐ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ฐา ติฏฺโฐ. (รู ๔๙๒)

โส: (ผู้นั้น) ต+สิ สัพพนาม 

พนฺธวา: (พวกพ้อง, ญาติ, พึีน้อง) พนฺธว+สิ หรือ พนฺธว+โย ?, ในมหารหนีติและจาณักยนีติ เป็น พนฺธโว 

..

ต่อไปนี้ เรามาดูคาถาเดียวกันนี้ จากนีติอื่นๆ เพื่ิอความเป็นฉลาดในศัพท์อักษรยิ่งๆ ขึ้นไป ดังต่อไปนี้

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๙๒) มีข้อความแตกต่างกัน ดังนี้

โรคาตุเร จ ทุพฺภิกฺเข,

พฺยสเน สตฺตุวิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ,

เย ติฏฺฐนฺติ สุมิตฺตกาฯ

ในมหารหนีติ (มหารหนีติ ๑๔๓) มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้

อาตุเร พฺยสเนปตฺเต,

ทุพฺภิกฺเข สตฺตุวิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ,

โย ติฏฺฐติ ส พนฺธโวฯ

ในธัมมนีติ (ธมฺมนีติ ๙๘) มีข้อความที่ค่อนข้างต่างจากคัมภีร์อื่น ดังนี้

อาตุเร พฺยสเน สเจ, 

ทุพฺภิกฺเข ปรวิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ, 

สงฺเขปํ มิตฺตลกฺขิณํฯ

ส่วนในจาณักยนีติ (จาณกฺยนีติ ๑๗) เหมือนกับกวิทัปปณนีติเกือบทุกอักษร ดังนี้

อุสฺสเว พฺยสเน เจว,

ทุพฺภิกฺเข สตฺตุวิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ,

โย ติฏฺฐติ ส พนฺธโวฯ

..