๒๑๔. ราตรีนาน สงสารยาว

๒๑๔. ราตรีนาน สงสารยาว

ทีฆา ชาครโต รตฺติ, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;

ทีโฆ พาลานสํสาโร, สทฺธมฺมํ อวิชานตํฯ

“ราตรีเป็นคืนที่ยาวนานสำหรับคนนอนไม่หลับ, 

โยชน์เป็นทางที่ยาวไกลสำหรับคนเมื่อยล้า, 

สงสารเป็นวัฏฏจักรที่ยาวนานสำหรับ-

พวกคนพาลทั้งหลายผู้ไม่รู้แจ้งพระสัทธรรม.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนพาล ๒๑๔ โลกนีติ ๗๔ ขุ.ธ. ๒๕/๑๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ทีฆา: (ยาว, นาน, ไกล) ทีฆา+สิ 

ชาครโต: (ผู้ตื่นอยู่, คนนอนไม่หลับ) ชาครนฺต+ส, ชาครนฺต แปลง นฺต เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. (รู ๑๐๘) = ชาครนฺตุ, แปลง นฺตุ กับ ส วิภัตติ เป็น โต ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า โตติตา สสฺมึนาสุ. (รู ๑๐๒) = ชาคร+โต รวมสำเร็จรูปเป็น ชาครโต
 แจกปทมาลาเหมือน คจฺฉนฺต ศัพท์

รตฺติ: (ราตรี, ค่ำคืน) รตฺติ+สิ 

ทีฆํ: (ยาว, นาน, ไกล) ทีฆ+สิ 

สนฺตสฺส: (ผู้เมื่อยล้า, เหน็ดเหนื่อย, อ่อนล้า) สนฺต+ส 

โยชนํ: (โยชน์, ถนน, ระยะทาง) โยชน+สิ

ทีโฆ (ยาว, นาน, ไกล) ทีฆ+สิ 

พาลาน สํสาโร เป็นบทสนธิ มาจาก พาลานํ + สํสาโร ในเพราะพยัญชนะให้ลบนิคคหิตได้บ้าง ด้วยสูตรว่า พฺยญฺชเน จ. (รู ๕๔), พาลานํ (แก่คนพาล ท.) พาล+นํ, สํสาโร (การเวียน, สังสาร, สังสารวัฏ) สํสาร+สิ, ศัพท์อื่นทีคล้ายกัน เช่น เอตํ พุทฺธาน สาสนํ (โอวาทปาติโมกข์), อริยสจฺจาน ทสฺสนํ (มงคลสูตร) เป็นต้น

สทฺธมฺมํ (ซึ่งธรรมอันประเสริฐ, พระสัทธรรม) สทฺธมฺม+อํ 

อวิชานตํ (ผู้ไม่รู้แจ้งอยู่ ท.) น+วิชานนฺต > อวิชานนฺต+นํ แปลง นตฺ เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. (รู ๑๐๘) = อวิชานนฺตุ+นํ, แปลง นฺตุกับวิภัตติเป็น ตํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า นัมฺหิ ตํ วา. = อวิชาน+ตํ รวมสำเร็จรูปเป็น อวิชานตํ

..