๒๓๕. ไร้ทรัพย์ ไร้เพื่อน

๒๓๕. ไร้ทรัพย์ ไร้เพื่อน

ธนหีเน จเช มิตฺโต, ปุตฺตทารา สโหทรา;

ธนวนฺเตว เสวนฺติ, ธนํ โลเก มหาสขาฯ

"เพื่อนมักทิ้งเพื่อนที่ไร้ทรัพย์,

แม้บุตรภรรยา พี่น้องร่วมท้องเดียวกัน;

ย่อมคบหาคนที่มีทรัพย์นั่นเทียว,

ทรัพย์จึงกลายเป็นเพื่อนที่สำคัญในโลก.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๓๕, โลกนีติ ๘๑, มหารหนีติ ๑๓๙, ธมฺมนีติ ๗๘)

ศัพท์น่ารู้ :

ธนหีเน: (เสื่อมทรัพย์, สิ้นทรัพย์) ธนหีน+สฺมึ ,หรือ ธนหีน+โย ก็ได้  

จเช: (สละ, ละ, ทิ้ง) จช+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

มิตฺโต: (มิตร, เพื่อน, เกลอ) มิตฺต+สิ

ปุตฺตทารา: (ลูกและเมีย, บุตรและภรรยา) ปุตฺตทาร+โย 

สโหทรา: (ผู้เกิดร่วมท้องเดียวกัน, พี่น้องกัน) สโหทร+โย

ธนวนฺเตว: ตัดบทเป็น ธนวนฺเต+เอว (ผู้มีทรัพย์เท่านั้น, เฉพาะคนมีทรัพย์) ธนวนฺเต ธนวนฺตุ+โย, แปลง ที่สุดของ นฺตุ ปัจจัยเป็น อ ด้วยสูตรว่า นฺตุสฺสนฺโต โยสุ จ. (รู ๑๐๐), เอว ศัพท์เป็นนิบาตใช้ในอรรถอวธารณะ (ห้าม, เจาะจง, บ่งให้ชัด) แปลว่า นั่นเทียว, เท่านั้น

เสวนฺติ: (เสพ, คบหา, เสวนา) เสว+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

ธนํ: (ทรัพย์) ธน+อํ 

โลเก: (ในโลก) โลก+สฺมึ 

มหาสขา: (เพื่อส่วนใหญ่, เพื่อนส่วนมาก, เพื่อนที่สำคัญ, เพื่อนที่ประเสริฐ) มหาสข+โย

ต่อไปนี้ ขอยกคาถาที่จากคัมภีร์อื่น ๆ มาเทียบเคียงกันดู เผื่อว่าจะได้ความคิดรวบยอดในการแปลที่ถูกต้องต่อไป

ในมหารหนีติ (มหารหนีติ ๑๓๙) มีข้อความตรงไปตรงมา ชัดเจนดี ดังนี้

ธนหีนํ จเช มิตฺโต,

ปุตฺตทารา สโหทรา;

อตฺถวนฺตํว เสวนฺติ,

อตฺโถ โลเก มหาสขาฯ

และในธัมมนีติ (ธมฺมนีติ ๗๘) มีข้อความแตกต่างกันอีกนิดหน่อย ดังนี้

ธนหีนํ จเช มิตฺตา, 

ปุตฺตทารา สโหทรา;

ธนวนฺตํว เสวนฺติ, 

ธนํ โลเก มหาสขาฯ

..