๒๒๐. หลักการคบมิตร

๒๒๐. หลักการคบมิตร

จรญฺเจ นาธิคจฺเฉยฺย, เสยฺยํ สทิสมตฺตโน;

เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, นตฺถิ พาเล สหายตาฯ

„ผิว่าบุคคล เมื่อเที่ยวไป ไม่พึงประสบสหายผู้

ประเสริฐกว่า ผู้เช่นกับ(ด้วยคุณ) ของตนไซร์, 

พึงพําการเที่ยวไปคนเดียวให้มั่น,  เพราะว่า 

ความเป็นสหายกัน ย่อมไม่มีในคนพาล.“ 

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนพาล ๒๒๐ ขุ.ธ. ๒๕/๑๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

จรญฺเจ: ตัดบทเป็น จรํ+เจ (หากว่า บุคคลเที่ยวไปอยู่) จรํ (เที่ยวไปอยู่) √จร+อ+อนฺต > จรนฺต+สิ เป็นกิริยากิตก์, แปลง นฺต เป็น อํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อํ. (รู ๑๐๗) , ลบ สิ วิภัตติ. เจ (หากว่า, ผิว่า) นิบาตบท 

นาธิคจฺเฉยฺย: ตัดบทเป็น น+อธิคจฺเฉยฺย (ไม่พึงประสบ) น (ไม่, หามิได้) นิบาตบท, อธิคจฺเฉยฺย (พึงประสบ, ควรบรรลุ) อธิ+√คมุ+อ+เอยฺย สัตตมีวิภัตติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก แปลงที่สุดธาตุเป็น จฺฉ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ. (รู ๔๔๒) = อธิ+ค จฺฉ+อ+เอยฺย รวมเป็น อธิคจฺเฉยฺย

เสยฺยํ: (ดีกว่า, ประเสริฐกว่า) เสยฺย+อํ 

สทิสมตฺตโน: ตัดบทเป็น สทิสํ+อตฺตโน (ผู้เช่นกันกับด้วยตน) สทิสํ (ผู้เช่นกัน, ผู้เสมอกัน) สทิส+อํ, อตฺตโน (แก่..เพื่อ..ต่อตน/ แห่ง..ของ..) อตฺต+ส. จ/ฉ.

เอกจริยํ: (การประพฤติผู้เดียว, การเที่ยวไปผู้เดียว) เอกจริย+อํ 

ทฬฺหํ: (ให้มั่น, มั่นคง, หนักแน่น) ทฬฺห+อํ 

กยิรา: (พึงทำ) √กร+ยิร+เอยฺย ตนาทิคณะ กัตตุวาจก ลบที่สุดธาตุ แปลง เอยฺย เป็น อา ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘)

นตฺถิ: (ไม่มี) น+อตฺถิ, น (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาตบท, อตฺถิ เป็นนิบาตก็ได้ เป็นกิริยาอาขยาตก็ได้ 

พาเล: (ในคนพาล, คนชั่ว) พาล+สฺมึ 

สหายตา: (ความเป็นแห่งสหาย, ความเป็นเพื่อน) สหายตา+สิ

..