๒๕๒.๓ สังคหวัตถุธรรมค้ำจุนโลก

๒๕๒.๓ สังคหวัตถุธรรมค้ำจุนโลก 

ค)

ทานญฺจ เปยฺยวชฺชญฺจ,  อตฺถจริยา จ ยา อิธ;

สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ,  ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;

เอเต โข สงฺคหา โลเก,  รถสฺสาณีว ยายโตฯ

"การให้ ๑ ความเป็นผู้มีวาจาน่ารัก ๑ 

ความประพฤติประโยชน์ในโลกนี้ ๑ 

ความเป็นผู้มีตนสม่ำเสมอในธรรมนั้นๆ ตามสมควร ๑ 

ธรรมเหล่านั้นแล เป็นเครื่องสงเคราะห์โลก

ประดุจสลักเพลาควบคุมรถที่แล่นไปอยู่ไว้ได้ ฉะนั้น.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๕๒, องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๒, ขุ. ชา. ๒๘/๑๖๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ค)

ทานญฺจ: ตัดบทเป็น ทานํ+จ, ทาน+สิ

เปยฺยวชฺชญฺจ: ตัดบทเป็น เปยฺยวชฺชํ+จ, เปยฺย (น่ารัก, เป็นที่น่ารัก), วชฺช (คำพูด, ถ้อยคำ)

อตฺถจริยา: (การประพฤติประโยชน์) อตฺถจริยา+วิ

จ: (ด้วย, และ) ปทสมุจจยัตถนิบาต นิบาตใช้ในอรรถรวบรวมบท

ยา: (ใด) สัพพนาม วิเสสนะของ อตฺถจริยา และ สมานตฺตตา 

อิธ: (ในโลกนี้) อิม+ธ, อ. (อัพยยศัพท์) ลง ธ ปัจจัยใช้ในอรรถสัตตมีวิภัตติ แปลง อิม เป็น อิธ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า  อิมสฺสิ ถํทานิหโตเธสุ จ. (รู ๒๖๕)

สมานตฺตตา: (ความเป็นผู้มีตนสม่ำเสมอ) สมานตฺตตา+สิ, สมาน+อตฺต+ตา ปัจจัยในภาวตัทธิต

จ: (ด้วย, และ) เป็นนิบาต

ธมฺเมสุ: (ในธรรม ท.) ธมฺม+สุ  

ตตฺถ ตตฺถ: (นั้น ๆ) ต+ถ, อ. 

ยถารหํ: (ตามสมควร) ยถารห+อํ

เอเต: (เหล่านั้น) เอต+โย วิเสสนะของ สงฺคหา 

โข: (แล) นิบาตทำบทให้เต็ม 

สงฺคหา: (การสงเคราะห์, เกื้อกูล) สงฺคห+โย 

โลเก: (ในโลก) โลก+สฺมึ

รถสฺสาณีว: ตัดบทเป็น รถสฺส+อาณิ+อิว (แห่งรส+ลิ่มสลัก+ดุจ) รถ+ส, ป., อาณิ+สิ, อิต., อิว เป็นนิบาตบอกอุปมา

ยายโต: (ที่แล่นไปอยู่) ยายนฺต+ส เป๋็นวิเสสนะของ รถสฺส แปลง ส กับ นฺต เป็น โต ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า โต-ติ-ตา ส-สฺมึ-นาสุ. (รู ๑๐๒)

..

กวิทัปปณนีติ ราชกัณฑ์ คาถา ๒๕๒, สังคหวัตถุธรรมค้ำจุนโลก

สังคหวัตถุ ๔ พบหลายแห่งในพระบาฬี ตรัสไว้เป็นร้อยแก้วหลายแห่ง ส่วนที่เป็นร้อยกรอง กล่าวคือดั่งพระคาถาที่ยกมาเป็นกระทู้นี้ พบเพียง ๒ แห่งตามที่ได้อ้างที่มาไว้แล้วนั้น หรือว่า อาจจะมีที่อื่นอีกก็อาจเป็นได้ ขอให้นักศึกษาช่วยกันค้นหาต่อไปเถิด จักเป็นการดีนักแล.