๒๔๒. จัดการอย่าให้เหลือ

๒๔๒. จัดการอย่าให้เหลือ

อิณเสโส อคฺคิเสโส, โรคเสโส ตเถว จ;

ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ, ตสฺมา เสสํ น การเยฯ

"หนี้สินที่เหลือ ๑ ไฟที่เหลือ ๑ 

และโรคที่เหลือ ๑ สามอย่างนี้,

ย่อมจะลุกลามบานปลายไปเรื่อย,

เพราะฉะนั้น ควรจัดการอย่าให้เหลือ.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๔๒, โลกนีติ ๘๔, มหารหนีติ ๒๘๔, ธมฺมนีติ ๒๓๗, จาณกฺยนีติ ๔๐)

ศัพท์น่ารู้ :

อิณเสโส: (หนี้ที่เหลือ) อิณเสส+สิ 

อคฺคิเสโส: (ไฟที่เหลือ) อคฺคิเสส+สิ

โรคเสโส: (โรคที่เหลือ) โรคเสส+สิ 

ตเถว: (เหมือนอย่างนั้นเทียว, เหมือนกัน) นิบาต 

จ: (ด้วย, และ) นิบาต

ปุนปฺปุนํ: (แล้วๆเล่าๆ, บานปลาย) นิบาต 

วิวฑฺฒนฺติ: (ย่อมเจริญ, ออกดอก, ลุกลาม, กำเริบ) วิ+วฑฺฒ+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ, กัตตุวาจก

 

ตสฺมา: (เพราะเหตุนั้น) สัพพนาม หรือ นิบาต ก็ได้ 

เสสํ: (ส่วนเหลือ) เสส+อํ 

น: (ไม่, หามิได้) นิบาต 

การเย: (ให้กระทำ, ให้จัดการ) กร+ณย+เอยฺย กิยาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก

..

ต่อไปนี้ ขอยกคาถานี้จากคัมภีร์อื่น ๆ มาเปรียบเทียบ เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในอักษรศัพท์ยิ่ง ๆ ขึ้นไป.

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๘๗) มีข้อความต่างกัน ดังนี้

อิณเสโส อคฺคิเสโส,

สตฺรุเสโส ตเถว จ;

ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ,

ตสฺมา เสสํ น การเยฯ

ในมหารหนีติ (มหารหนีติ ๒๔๘) มีข้อความต่างกัน ดังนี้

อิณเสโส อคฺคิเสโส,

สตฺตุเสโส ตโย อิเม;

ปุนปฺปุนํปิ วฑฺฒนฺติ,

ตสฺมา เสสํ น การเยฯ

ในธัมมนีติ (ธมฺมนีติ ๒๓๗) มีข้อความต่างกัน ดังนี้

อิณเสโส อคฺคิเสโส,

สตฺรุเสโส ตเถว จ;

ปุนปฺปุนมฺปิ วฑฺฒนฺติ,

ตสฺมา เสสํ น การเยฯ

ในจาณักยนีติ (จาณกฺยนีติ ๔๐) มีข้อความค่อนข้างต่างกัน ดังนี้

อิณเสโสคฺคิเสโส จ,

พฺยาธิเสโส ตเถว จ;

ปุน จ วฑฺฒเต ยสฺมา,

ตสฺมา เสสํ น การเยฯ

..

กวิทัปปณนีติ พาลทุชชนกัณฑ์ คาถา ๒๔๒, จัดการอย่าให้เหลือ

เสสํ น การเย แปลว่า อ. บุคคล พึงยังบุคคลให้กระทำให้มีส่วนเหลือ หามิได้ หมายความว่า ให้คนจัดการให้สิ้นซาก ? ฉะนั้น จึงแปลง่ายๆ ว่า ควรจัดการอย่าให้เหลือ. 

จัดการอย่าให้เหลืออย่างไร? 

๑) หนี้ ควรใช้คืนให้หมด

๒) ไฟ ควรดับให้สนิท

๓) โรค ควรรักษาให้หายขาด

..