๒. ความสำคัญของ-โลกนีติ

๒. ความสำคัญของ “โลกนีติ”

นีติ โลเก ปุริสสฺส สาโร,

มาตา ปิตา อาจริโย จ มิตฺโต;

ตสฺมา หิ นีตึ ปุริโส วิชญฺญา,

ญาณี มหา โหติ พหุสฺสุโต จฯ

“นีติศาสตร์ เป็นแก่นสารของบุรุษในโลก 

ประดุจมารดาบิดา ครูอาจารย์ และญาติมิตร,

เหตุนั้นแล บุรุษผู้รู้นีติศาสตร์อย่างแจ่มแจ้ง, 

จึงนับว่าเป็นนักปราชญ์ผู้มีปัญญา 

เป็นผู้ยิ่งใหญ่ และเป็นพหูสูตร.“

(โลกนีติ, หมวดบัณฑิต, คาถาที่ ๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

นีติ (การนำไป, การแนะนำ, กฏ, ข้อบังคับ) นีติ+สิ 

โลเก (ในโลก) โลก+สฺมึ

ปุริสสฺส (ของบุรุษ, ของคน) ปุริส+ส

สาโร (แก่น, สาระ) สาร+สิ

มาตา (มารดา, แม่) มาตุ+สิ 

ปิตา (บิดา, พ่อ) ปิตุ+สิ 

อาจริโย (อาจารย์, ครู) อาจริย+สิ

จ (ด้วย, และ) นิบาต

มิตฺโต (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ

ตสฺมา หิ (เหตุนั้นแล) นิบาต

นีตึ (ซึ่งนีติศาสตร์) นีติ+อํ

ปุริโส (บุรุษ, คน) ปุริส+สิ

วิชญฺญา (พึงรู้, ควรทราบ) วิ+√ญา+นา+เอยฺย กิยาทิ. กัตตุ. แปลง ญา เป็น ชํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ญาสฺส ชาชํนา. (รู ๕๑๔), แปลง เอยฺย เป็น ญา ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า เอยฺยสฺส ญาโต อิยา ญา วา. (รู ๕๑๕), ลบ นา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า นาสฺส โลโก ยการตฺตํ. (รู ๕๑๖).

ญาณี (ผู้มีญาณ, มีความรู้) ญาณี+สิ

มหา (ผู้ใหญ่, สำคัญ, ประเสริฐ) มหนฺต+สิ

โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

พหุสฺสุโต (พหูสูตร, ผู้คงแก่เรียน) พหุ+สุต > พหุสฺสุต+สิ

..

มาตา (มารดา, แม่) 

วิ. ธมฺเมน ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา 

แปลว่า ผู้ใดย่อมบูชาบุตรด้วยธรรม เหตุนั้น ผู้นั้น ชื่อว่า มาตา, 

หญิง ที่ชื่อว่า มารดา เพราะอรรถว่า เป็นผู้บูชาบุตรด้วยธรรม

วิธีทำตัวสำเร็จรูป

มาตา = มาตุ + สิ หรือ มาน-ปูชายํ+ราตุ+สิ

มาน ธาตุในอรรถว่าบูชา + ราตุ ปัจจัยในนามกิตก์ + สิ ปฐมาวิภัตติ

ลง ราตุ ปัจจัย หลัง มานธาตุเป็นต้น ด้วยสูตร - มานาทีหิ ราตุ. (รู ๕๗๖) = มาน+ราตุ

ลบ ร อนุพันธ์กับที่สุดธาตุ ด้วยสูตร - รมฺหิ รนฺโต ราทิ โน. (รู ๕๕๘) = มา+ตุ

รวมสำเร็จเป็น มาตุ

ลง สิ ปฐมาวิภัตติ เอกพจน์ ด้วยสูตร – สิ โย, อํ โย, นา หิ, สนํ, ฯ. (รู ๖๓) = มาตุ+สิ

แปลงที่สุดธาตุเป็น อา และลบ สิ - สตฺถุปิตาทีนมา สิสฺมึ สิโลโป จ. (รู ๑๕๘) = มาตา