๑๘๓. เว้นให้ห่างไกล

๑๘๓. เว้นให้ห่างไกล

ยสํ ลาภํ ปตฺถยนฺตํ, นรํ วชฺชนฺติ ทูรโต;

ตสฺมา อนเปกฺขิตฺวา น, ตํ มคฺคํ มคฺคเย พุโธ.

บัณฑิตย่อมละเว้นคนมุ่งยศ

คนมุ่งลาภให้ห่างไกล 

เพราะเหตุนั้น ผู้รู้อย่าไปเพ่งถึง 

และไม่ควรแสวงหาช่องทางนั้น.

(ธรรมนีติ ฆราวาสกถา ๑๘๓, มหารหนีติ ๖๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ยสํ (ยศ, ชื่อเสียง) ยส+อํ 

ลาภํ (สิ่งที่พึงได้, ลาภ) ลาภ+อํ 

ปตฺถยนฺตํ (ปรารถนาอยู่, ต้องการอยู่) √ปตฺถ+ณย+อนฺต > ปตฺถยนฺต+อํ, ณย ปัจจัยประจำหมวดจุราทิคณะ, อนฺต ปัจจัย กิริยากิตก์ ปัจจุบันกาล. ส่วนในมหารหนีติเป็น ชิคีสนฺตํ แปลว่า อยากได้, ปรารถนา, ต้องการ, ถ้าแปลตามธาตุจริงต้องแปลว่า ปรารถนาเพื่ออันนำไป เพราะมาจาก √หร+ส+อนฺต > แปลง หร เป็น คี ทำอัพภาสเป็น คีคี เอา คี หน้าเป็น ชี รัสสะ > ชิคี+ส+อนฺต รวมเป็น ชิคีสนฺต+อํ = ชีคีสนฺตํ

นรํ (คน, นรชน) นร+อํ 

วชฺชนฺติ (เว้น, ละ, สละ) √วชฺช(วชฺชี)+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ. ธาตฺวัตถสังคหะ เป็น วชฺชี ธาตุในความสละ (จาเค) เป็นได้ทั้งภูวาทิคณะและจุราทิคณะ. ส่วนในสัททนีติ ธาตุมาลา เป็น วชฺช ธาตุ ในการเว้น (วชฺชเน) เป็นจุราทิคณะ ตย. วชฺเชติ, วชฺชยติ.

ทูรโต (แต่ที่ไกล) ทูร+โต ปัจจัยใช้ในอรรถปัญจมีวิภัตติ

ตสฺมา (เพราะฉะนั้น,​ เหตุนั้น) ต+สฺมา เป็นสัพพนามหรือนิบาตก็ได้

อนเปกฺขิตฺวา (ไม่เพ่งเล็ง, ไม่เพ่งดู) น+อเปกฺขิตฺวา > อนเปกฺขิตฺวาน+สิ ลบ สิ วิภัตติ เป็นกิริยากิตก์ หรือจัดเป็นนิบาตก็ได้ อเปกฺขิตฺวาน มาจาก อป+√อิกฺข+อิ+ตฺวา สัมพันธ์เป็นกิริยาในระหว่าง หรือ ปุพพกาลกิริยา, ส่วนในมหารหนีติเป็น อปตฺเถตฺวา (อย่าปรารถนา) 

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ (อนึ่ง อนเปกฺขิตฺวา+น อาจเป็นศัพท์เดียวกันก็ได้ คือ อนเปกฺขิตฺวาน กล่าวคือ เป็น ตฺวาน ปัจจัย)

ตํ (นั้น) ต+อํ สัพพนาม 

มคฺคํ (หนทาง,​ มรรค) มคฺค+อํ

มคฺคเย (แสวงหา, เสาะหา, ดำเนิน) √มคฺค+ณย+เอยฺย จุราทิคณะ กัตตุวาจก

พุโธ (ผู้รู้,​ คนมีปัญญา) พุธ+สิ

--

ส่วนในมหารหนีติ คาถา ๖๗ มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้

ยสลาภํ ชิคีสนฺตํ, นรํ วชฺเชนฺติ ทูรโต;

อปตฺเถตฺวาน เต ตสฺมา, ตํ มคฺคํ มคฺคเย พุโธ.

สาธุชนทั้งหลายควรเว้นคนละโมบยศลาภเสียให้ไกล

เพราะเหตุนั้น ผู้รู้เมื่อไม่เพ่งถึงลาภยศเหล่านั้นแล้ว

ควรแสวงหามรรค(มีองค์แปด)เถิด.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ควรเว้นคนที่มุ่งยสแลลาภมากเกินไปเสียให้ไกล

เหตุนั้น ผู้รู้ไม่เพ่งเล็ง แล้วก็ไม่ ควรจะดำเนินไปสู่

ทางนั้นเลย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ควรเว้นคน มุ่งลาภมุ่งยศให้ห่างไกล

เหตุนั้น ผู้รู้ไม่เพ่งเล็งถึงก็ไม่ควรดำเนินไปนั้นเลย.

--