๑๘๔. ชีวิตฆราวาส

๑๘๔. ชีวิตฆราวาส

ขลํ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ, คนฺตา จสฺส อภิกฺขณํ;

มิตํ ธญฺญํ นิธาเปยฺย, มิตญฺจ ปาจเย ฆเร.

ฆราวาสต้องไปสู่ลานข้าว โรงนา 

คอกสัตว์เลี้ยง และไร่นาเนือง ๆ

ต้องให้เก็บข้าวเปลือกที่ตวงแล้ว

และพึงให้หุงข้าวที่ตวงแล้วในเรือน.

(ธรรมนีติ ฆราวาสกถา ๑๘๔, ๓๑๖ มหารหนีติ ๒๓๓, ขุ. ชา. ๒๘/๙๗๐ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ขลํ (ลานข้าว, ตะกอน, ผงละเอียด, ความชั่ว, คนพาล) ขล+อํ ป.

สาลํ (ศาลา, หอ, โรง) สาลา+อํ อิต.

ปสุํ (สัตว์เลี้ยง, ปสุสัตว์) ปสุ+อํ ป.

เขตฺตํ (นา, ไร่, เขต, ที่อยู่, เมีย,​ ร่างกาย) เขตฺต+อํ

คนฺตา (ผู้ไป) √คมุ+ตุ > คนฺตุ+สิ ป. แจกเหมือน นตฺตุ (หลาน) 

จสฺส ต้ดบทเป็น จ+อสฺส (และ, ด้วย + พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺย = อสฺส ภูวาทิ. กัตตุ.

อภิกฺขณํ (บ่อย, เนือง) นิบาต

มิตํ (นับแล้ว, ตวงแล้ว) √มิ+ต หรือ √มา+ต > มิต+อํ

ธญฺญํ (ข้าวเปลือก, ธัญญพืช) ธญฺญ+อํ

นิธาเปยฺย (ให้เก็บไว้, ให้ฝังไว้) นิ+√ธา+ณาเป+เอยฺย ภูวาทิ. เหตุกัตตุ.

มิตญฺจ ตัดบทเป็น มิตํ+จ (นับแล้วด้วย, ตวงแล้วด้วย)

ปาจเย  (ให้หุง, ให้ปรุง) √ปจ+ณย+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ฆเร (ในเรือน,​ ที่บ้าน) ฆร+สฺมึ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

อันผู้อยู่ครองเรือนพึงไปสู่ลานและโรง แลปสุสัตว์

ไร่นาเนือง ๆ พึงเก็บรวมข้าวเปลือกที่ตวงแล้วไว้

แลข้าวที่ตวงแล้วไซร์ จึ่งควรเอาหุงในเรือน.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ตามปรกติผู้ครองเรือนต้องไปลานข้าว

โรงนา โรงเลี้ยงสัตว์ ไร่นา เนือง ๆ

ต้องเก็บสะสมข้าวเปลือกที่ตวงแล้วเก็บไว้

และข้าวที่ตวงแล้วเท่านั้นจึงควรเอามาหุงในเรือน.

--