๑๙๔. สงเคราะห์และแบ่งปัน

๑๙๔. สงเคราะห์และแบ่งปัน

สงฺคเหตาว มิตฺตานํ, สํวิภาคี วิชานวา;

ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน, สทา สมณพฺราหฺมเณ.

ฆราวาสผู้มีปัญญาควรสงเคราะห์

และเผื่อแผ่แก่ญาติแลมิตรทั้งหลาย

พึงบำรุงเหล่าสมณะและพราหมณ์

ให้อิ่มหนำสำราญในกาลทุกเมื่อ.

(ธรรมนีติ ฆราวาสกถา ๑๙๔, นรทักขทีปนี ๒๐๔, ขุ. ชา. ๒๘/๙๔๙ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

สงฺคเหตาว (สงเคราะห์, รวมรวมนั่นเทียว) ตัดบทเป็น สงฺคเหตา+เอว, สงฺคเหตุ+สิ = สงฺคเหตา (ผู้สงเคราะห์, รวบรวม) แจกอย่าง กัตตุ (ผู้ทำ)

มิตฺตานํ (แก่มิตร, เพื่อน ท.) มิตฺต+นํ

สํวิภาคี (ผู้มีการจำแนก, จัดแบ่ง, จำแนกแจกแบ่ง, เผื่อแผ่) สํวิภาค+อี > สํวิภาคี+สิ ลง อี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต วิ. สํวิภาโค อสฺส อตฺถีติ สํวิภาคี. การจำแนกแจกปัน ของเขา มีอยู่ เหตุนั้น เขาชื่อว่า สังวิภาคี ผู้จำแนกแจกทาน.

วิชานวา (ผู้มีความรู้แจ้ง, ผู้มีปรีชา) วิชาน+วนฺตุ  > วิชานวนฺตุ+สิ ลง วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต วิ. วิชานํ อสฺส อตฺถีติ วิชานวา. ความรู้แจ้งของเขามีอยู่ เหตุนั้น เขาชื่อว่า ผู้มีความรู้แจ้ง.

ตปฺเปยฺย (บำรุง, ให้อิ่มหนำ) √ตปฺป+เณ+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ./เหตุกัตตุ.

อนฺนปาเนน (ด้วยข้าวและน้ำ, อาหารและเครื่องดื่ม) อนฺน (ข้าว) +ปาน (น้ำ, เครื่องดื่ม) > อนฺนปาน+นา

สทา (ทุกเมื่อ, ในกาลทั้งปวง) สพฺพ+ทา ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ แปลง สพฺพ เป็น ส ได้บ้าง § สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา. (รู ๒๗๗)

สมณพฺราหฺมเณ (สมณะและพราหมณ์ ท.) สมณ+พฺราหฺมณ > สมณพฺราหฺมณ+โย (เดิมเป็น สมณพฺรหฺมณา แก้เป็น สมณพฺราหฺมเณ ตามอย่างในพระบาฬีและนรทักขทีปนี ซึ่งเป็นศัพท์ทีถูกต้อง)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

อันผู้มีปรีชาพึงอัธยาศัยเผื่อแผ่ 

สงเคราะห์มิตรทั้งหลาย ในชั้นต้น 

ควรบำรุงสมณแลพราหมณ์

ให้อิ่มหนำในกาลทุกเมื่อ.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ผู้ครองเรือน พึงเป็นผู้สงเคราะห์มิตรด้วยการเผื่อแผ่เจือจาน

กล่าวถ้อยคำนุ่มนวลชวนดื่มไว้ในใจ ช่วยเหลือในกิจธุระที่ควรช่วยไม่ดูดาย

ประพฤติตนสม่ำเสมอไม่ลุ่ม ๆ ดอน ๆ จำแนกแจกทานด้วยเมตตากรุณา 

มีปัญญาทราบผลอันงามและไม่งามตามภูมิของบัณฑิต

บำรุงสมณะพราหมณาจารย์ ด้วยข้าวน้ำตามกาลเสมอ.

--