๓๓๔. บุคคลที่ไม่ควรประทุษร้าย ๑๐

๓๓๔. บุคคลที่ไม่ควรประทุษร้าย ๑๐

พุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺโธ จ, อรหา อคฺคสาวโก;

มาตา ปิตา ครุ สตฺถา, ทายโก ธมฺมเทสโก;

ปณฺฑิเตหิ อิเม ทส, น ทุพฺภนฺตีติ ชานิยา.

นักศึกษาพึงทราบว่า บุคคล ๑๐ เหล่านี้ คือ 

๑. พระพุทธเจ้า ๒. พระปัจเจกพุทธเจ้า

๓. พระอรหันต์ ๔. พระอัครสาวก ๕ มารดา

๖. บิดา ๗. ครู ๘. ผู้สอน ๙. ทายก และ

๑๐. ท่านผู้แสดงธรรม อันบัณฑิตทั้งหลาย

ย่อมไม่ประทุษร้าย (ในกาลไหนๆ).

(ธรรมนีติ ทุกาทิมิสสกกถา ๓๓๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

พุทฺโธ (พระพุทธเจ้า) พุทฺธ+สิ

ปจฺเจกพุทฺโธ (พระปัจเจกพุทธเจ้า) ปจฺเจก+พุทฺธ > ปจฺเจกพุทฺธ+สิ 

อรหา (พระอรหันต์) อรหนฺต+สิ

อคฺคสาวโก (พระอัครสาวก) อคฺค+สาวก > อคฺคสาวก+สิ

มาตา (ผู้รักบูชาบุตร, มารดา) มาตุ+สิ

ปิตา (ผู้รักษาบุตร, บิดา) ปิตุ+สิ

ครุ (ครู) ครุ+สิ

สตฺถา (ผู้สอน, ผู้นำ, ศาสดาจารย์) สตฺถุ+สิ

ทายโก (ผู้ให้, ทายก) ทายก+สิ

ธมฺมเทสโก (ผู้แสดงธรรม) ธมฺม+เทสก > ธมฺมเทสก+สิ

ปณฺฑิเตหิ (อันบัณฑิต ท.) ปณฺฑิต+หิ

อิเม (เหล่านี้) อิม+โย

ทส (สิบ) ทส+โย

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

ทุพฺภนฺตีติ = ทุพฺภนฺติ+อิติ, ในพจนานุกรมไทย-บาลีท่านแปล ทุพฺภติ, ทุพฺภนฺติ ว่า ประทุษร้าย, ทรยศ, คดโกง, หักหลัง. (วิธีทำตัวสำเร็จรูป ทุพฺภนฺติ ขอให้นักศึกษาช่วยนำไปคิดเป็นการบ้านด้วยครับ), ส่วน อิติ แปลว่า ว่า...ดังนี้ ชื่อทางสัมพันธ์เรียก อาการ เพราะเข้ากับกิริยาว่า ชานิยา.

ชานิยา (พึงรู้, พึงทราบ) √ญา+นา+เอยฺย แปลง ญา เป็น ชา ได้บ้าง § ญาสฺส ชา-ชํ-นา. (รู ๕๑๔) = ชา+นา+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น อิยา ได้บ้าง § เอยฺยสฺส ญาโต อิยา-ญา. (รู ๕๑๕) = ชา+นา+อิยา, แยก ลบ รวม สำเร็จรูปเป็น ชานิยา.

อันที่จริง โบราณาจารย์ท่านแปลไว้ดีแล้ว กะซับเข้าใจง่าย แต่ผมแปลอีกสำนวนหนึ่งตามความเข้าใจที่น่าจะเป็นไปได้ตามหลักไวยากรณ์.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พระพุทธเจ้า ๑ พระปัจเจกพุทธเจ้า ๑ พระ

อรหันต์ ๑ พระอัคคสาวก ๑ มารดา ๑ บิดา ๑

ครู ๑ ศาสดาจารย์ ๑ ทายก ๑ ท่านผู้แสดง

ธรรม ๑ สิบพวกนี้แล อันบัณฑิตพึงทราบว่า 

ย่อมไม่ถูกประทุษเลย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

พระพุทธเจ้า ๑ พระปัจเจกพุทธเจ้า ๑ พระอรหันต์ ๑

พระอัครสาวก ๑ แม่ ๑ พ่อ ๑ ครู ๑ ศาสนา ๑ 

ทายก ๑ ผู้แสดงธรรม ๑ คนทั้ง ๑๐ จำพวกนี้

ท่านว่าไม่มีใครประทุษร้ายได้ ดังนี้.

ทุกาทิมิสฺสกกถา นิฏฺฐิตา

จบแถลงอากัปประมวลเป็นสองเป็นต้น.

--