โมคฺคลฺลานพฺยากรณํ ๒.ทุติโย กณฺโฑ (สฺยาทิ)

๒. ทุติโย กณฺโฑ (สฺยาทิ)

๑. เทฺว เทฺว-กาเนเกสุ นามสฺมา สิ โย, อํ โย, นา หิ, ส นํ, สฺมา หิ, ส นํ, สฺมึ สุฯ

เอเตสํ เทฺว เทฺว โหนฺติ เอกาเนกตฺเถสุ วตฺตมานโต นามสฺมาฯ มุนิ มุนโย, มุนิํ มุนโย, มุนินา มุนีหิ, มุนิสฺส มุนีนํ, มุนิสฺมา มุนีหิ, มุนิสฺส มุนีนํ, มุนิสฺมึ มุนีสุ, เอวํ กุมารี กุมาริโย, กญฺญา กญฺญาโยติฯ เอตานิ สตฺต ทุกานิ สตฺต วิภตฺติโย วิภาโค วิภตีติ กตฺวา, เอตฺถ สิอมิตี-การา-การา ‘‘กิมํ สิสุ’’ ๒,๒๐๐ ติ สํเกตตฺถาฯ

๒. กมฺเม ทุติยาฯ

กรียติ กตฺตุ กิริยายา-ภิสมฺพนฺธียตีติ กมฺมํ, ตสฺมึ ทุติยาวิภตฺติ โหตํฯ กฎํ กโรติ, โอทนํ ปจติ, อาทิจฺจํ ปสฺสติฯ

‘โอทโน ปจฺจตี’ติ โอทนสทฺทโต กมฺมตา นปฺปตียเต, กิญฺจรหิ? อาขฺยาตโตฯ ‘กฎํ กโรติ วิปุลํ ทสฺสนีย’นฺติ อตฺเถว คุณยุตฺตสฺส กมฺมตา, อิจฺฉิเตปิ กมฺมตฺตาว ทุติยา สิทฺธา คาวุํ ปโย โทหติ, โคมนฺตํ คาวํ ยาจติ, คาวมวรุนฺธติ วชํ, มาณวกํ มคฺคํ ปุจฺฉติ, โคมนฺตํ คาวํ ภิกฺขเต, รุกฺขมวจินาติ ผลานิ, สิสฺสํ ธมฺมํ พฺรูเต, สิสฺสํ ธมฺมมนุสาสตีติฯ เอวํ อนิจฺฉิเตปิ อหึ ลงฺฆยติ, วิสํ ภกฺเขติฯ ยํเนวิจฺฉิตํ นาปิ อนิจฺฉิตํ, ตตฺถาปิ ทุติยา สิทฺธาฯ คามํ คจฺฉนฺโต รุกฺขมูลมุปสปฺปติฯ

ปถวิํ อธิเสสฺสติ, คามมธิติฎฺฐติ, รุกฺขมชฺฌาสเตติอธิสีฐาสานํปโยเค-ธิกรเณ กมฺมวจนิจฺฉา, วตฺติจฺฉาโต หิ การกานิ โหนฺติฯ ตํ ยถา-วลาหกา วิชฺโชตเต, วลาหกสฺส วิชฺโชตเต, วลาหโก วิชฺโชตเต, วลาหเก วิชฺโชตเต, วลาหเกน วิชฺโชตเตติฯ เอวมภินิวิสสฺส วา ธมฺมมภินิวิสเต ธมฺเม วาฯ

ตถา อุปนฺวชฺฌาวสสฺสาโภชน นิวุตฺติวจนสฺส คามมุปวสติ, ค, มมนุวสติ, ปพฺพตมธิวสติ, ฆรมาวสติฯ อโภชนนิวุตฺติ วจนสฺสาติ กึ? คาเม อุปวสติ, โภชนนิวุตฺติํ กโรตีติ อตฺโถฯ ตปฺปานาจาเรปิ กมฺมตฺตาว ทุติยา สิยา นทิมฺปิวติ, คามํ จรติ, เอวํ ‘สเจ มํ อาลปิสฺสตี’ติอาทีสุปิฯ วิหิตาว ปติธโยเค ทุติยา – ‘ปฎิภนฺตุ ตํ จุนฺท โพชฺฌงฺคา’ติฯ ตํ ปติ โพชฺฌงฺคา ภาสนฺตูติ อตฺโถ, ยทาตุ ธาตุนายุตฺโต ปติ, ตทา เตนา-โยคา สมฺพนฺเธ ฉฎฺฐีว ‘ตสฺส นปฺปฎิภาตี’ติฯ อกฺเข ทิพฺพติ, อกฺเขหิ ทิพฺพติ, อกฺเขสุ ทิพฺพตีติ กมฺมกรณาธิกรณวจนิจฺฉาฯ

๓. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเคฯ

กิริยา, คุณ, ทพฺเพหิ สากเลฺลน กาลทฺธานํ สมฺพนฺโธ อจฺจนฺตสํโยโคฯ ตสฺมึ วิญฺญายมาเน กาลสทฺเทหิ อทฺธอทฺเทหิ จ ทุติยา โหติฯ มาสมธีเต, มาสํ กลฺยาณิ, มาสํ คุฬธานา, โกสมธีเต, โกสํ กุฎิลา นที, โกสํ ปพฺพโตฯ อจนฺตสํโยเคติ กึ? มาสสฺส ทฺวีหมธีเต, โกสสฺเสกเทเส ปพฺพโตฯ

ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควา, อิมํ รตฺติํ จตฺตาโร มหาราชาติ เอวมาทีสุ กาลวาจี หิ อจฺจนฺตสํโยคตฺตาว ทุติยา สิทฺธาฯ วิภตฺติวิปลฺลาเสนปิ วา พหุลํวิธานาฯ

ผลปฺปตฺติยํ กิริยาปริสมตฺตฺยปวคฺโค, ตสฺมึ วิญฺญายมาเน กาลทฺธานํ กิริยายาจฺจนฺตสํโยเค ตติยาภิมตา, สาปิ กรณตฺตาว สิทฺธา ‘มาเสนานุวาโก-ธีโต, โกเสนานุวาโก-ธีโต’ติฯ อนปวคฺเคตุ อสาธกตมตฺตากรณตฺตาภาเว ทุติยาว ‘มาสมธีโต-นุวาโก, น จาเน น คหิโต’ติฯ

การกมชฺเฌ เย กาลทฺธานวาจิโน, ตโต สตฺตมีปญฺจมิโย อภิมตา ‘อชฺช ภุตฺวา เทวทตฺโต ทฺวิเห ภุญฺชิสฺสติ, ทฺวีหา ภุญฺชิสฺสติ, อตฺรฏฺโฐ-ยมิสฺสาโส โกเส ลกฺขํ วิชฺฌติ, โกสา ลกฺขํ วิชฺฌตี’ติ, ตาปีห สกสกการกวจนิจฺฉาเยว สิทฺธาฯ

๔. คติ โพธาหาร สทฺทตฺถากมฺมก ภชฺชาทีนํ ปโยชฺเชฯ

คมนตฺถานํ โพธตฺถานํ อาหารตฺถานํ สทฺทตฺถานมกมฺมกานํ ภชฺชาทีนญฺจ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา โหติฯ สามตฺถิยา จ ปโยชกพฺยาปาเรน กมฺมตาวสฺส โหตีติ ปตียเตฯ คมยติ มาณวกํ คามํ, ยาปยติ มาณวกํ คามํ, โพธยติ มาณวกํ ธมฺมํ, เวทยติ มาณวกํ ธมฺมํ, โภชยติ มาณ-วกํ โมทกํ, อาสยติ มาณวกํ โมทกํ, อชฺฌาปยติ มาณวกํ เวทํ, ปาฐยติ มาณวกํ เวทํ, อาสยติ เทวทตฺตํ, สายยติ เทวทตฺตํ, อญฺญํ ภชฺชาเปติ, อญฺญํ โกฎฺฎาเปติ, อญฺญํ สนฺถราเปติฯ เอเตสเมวาติ กึ? ปาเจติ โอทนํ เทวทตฺเตน ยญฺญทตฺโตฯ ปโยชฺเชติ กึ? คจฺฉติ เทวทตฺโตฯ ยทา จรหิ คมยติ เทวทตฺตํ ยญฺญทตฺโต, ตมปโร ปโยเชติ, ตทา คมยติ เทวทตฺตํ ยญฺญทตฺเตเนติ ภวิตพฺพํ … คมยติสฺสา-คมนตฺถตฺตาฯ

๕. หราทีนํ วาฯ

หราทีนํ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา โหติ วาฯ หาเรติ ภารํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วา, อชฺโฌหาเรติ สตฺตุํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วา, กาเรติ กฎํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วา ทสฺสยเต ชนํ ราชํ ชเนเนติ วา, อภิวาทยเต คุรุํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วาฯ

๖. น ขาทาทีนํฯ

ขาทาทีนํ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา น โหติฯ ขาทยติ เทวทตฺเตน, อาทยติ เทวทตฺเตน, อวฺห, ปยติ เทวทตฺเตน, สทฺทายยติ เทวทตฺเตน, กนฺทยติ เทวทตฺเตน, นายยติ เทวทตฺเตนฯ

(๑) วหิสฺสานิยนฺตุเกฯ วาหยติ ภารํ เทวทตฺเตน อนิยนฺตุเกติ กึ? วาห-ยติ ภารํ พลีพทฺเทฯ

(๒) ภกฺขิสฺสาหึ สายํฯ ภกฺขยติ โมทเก เทวทตฺเตนฯ อหึสายนฺติ กึ? ภกฺขยติ พลีพทฺเท สสฺสํฯ

๗. ฌาทีหิ ยุตฺตาฯ

ธีอาทีหิ ยุตฺตโต ทุติยา โหติฯ ธิรตฺถุ มํ ปูติกายํ, อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาลนฺทํ, สมาธานมนฺตเรน, มุจลินฺทมภิโต สรมิจฺจาทิ, ฉฎฺฐิยาปวาโท-ยํฯ

๘. ลกฺขณิตฺถมฺภูตวิจฺฉาสฺวภินาฯ

ลกฺขณาทีสฺวตฺเถสฺวภินา ยุตฺตมฺหา ทุติยา มหาติฯ รุกฺขมภิ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรมภิ, รุกฺขํ รุกฺขมภิติฎฺฐติฯ

๙. ปติปรีหิ ภาเค จฯ

ปติปรีหิ ยุตฺตมฺหา ลกฺขณาทีสุ ภาเค จตฺเถ ทุติยา โหติฯ รุกฺขํ ปติ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรํ ปติ, รุกฺขํ รุกฺขํ ปติ ติฎฺฐติ, ยเทตฺถ มํ ปติ สิยาฯ รุกฺขํ ปริ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรํ ปริ, รุกฺขํ รุกฺขํ ปริ ติฎฺฐติ, ยเทตฺถ มํ ปริ สิยาฯ

๑๐. อนุนาฯ

ลกฺขณาทีสฺวตฺเถสฺวนุนา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ รุกฺขมนุ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สจฺจกิริยมนุ วุฎฺฐิ ปาวสฺสิ, เหตุ จ ลกฺขณํ ภวติ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรมนุ, รุกฺขํ รุกฺขมนุ ติฎฺฐติ, ยเทตฺถ มํ อนุ สิยาฯ

๑๑. สหตฺเถฯ

สหตฺเถ-นุนา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ ปพฺพตมนุ เสนา ติฎฺฐติฯ

๑๒. หีเนฯ

หีนตฺเถ-นุนา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ อนุ สาริปุตฺตํ ปญฺญวนฺโตฯ

๑๓. อุเปนฯ

หีนตฺเถ อุเปน ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ อุป สาริปุตฺตํ ปญฺญวนฺโถฯ

๑๔. สตฺตมฺยาธิกฺเยฯ

อาธิกฺยตฺเถ อุเปน ยุตฺตมฺหา สตฺตมี โหติฯ อุป ขาริยํ โทโณฯ

๑๕. สามิตฺเต-ธินาฯ

สามิภาวตฺเถ-ธินา ยุตฺตมฺหา สตฺตมี โหติฯ อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปญฺจาลา, อธิ ปญฺจาเลสุ พฺรหฺมทตฺโตฯ

๑๖. กตฺตุกเรเณสุ ตติยาฯ

กตฺตริ กรเณ จ การเก ตติยา โหติฯ ปุริเสน กตํ, อสินา ฉินฺทติฯ ปกติยา-ภิรูโป, โคตฺเถน โคตโม, สุเมโธ นาม นาเมน, ชาติยา สตฺตวสฺสิโกติ ภูธาตุสฺส สมฺภวา กรเณ เอว ตติยาฯ เอวํ สเมน ธาวติ วิสเมน ธาวติ, ทฺวิโทเณน ธญฺญํ กิณาติ, ปญฺจเกน ปสโว กิณาตีติฯ

๑๗. สหตฺเถนฯ

สหตฺเถน โยเค ตติยา สิยาฯ ปุตฺเตน สห คโต, ปุตฺเตน สทฺธิํ อาคโต, ตติยาปิ ฉฎฺฐีว อปฺปธาเน เอว ภวติฯ

๑๘. ลกฺขเณฯ

ลกฺขเณ วตฺตมานโต ตติยา สิยาฯ ติทณฺฑเกน ปริพฺพาชกมทฺทกฺขี, อกฺขินา กาโณ, เตน หิ องฺเคน องฺคิโน วิกาโร ลกฺขียเตฯ

๑๙. เหตุมฺหิฯ

ตกฺกิริยา โยคฺเค ตติยา สิยาฯ อนฺเนน วสติ, วิชฺชาย ยโสฯ

๒๐. ปญฺจมีเณ วาฯ

อิเณ เหตุมฺหิ ปญฺจมี โหติ วาฯ สตสฺมา พทฺโธ, สเตน วาฯ

๒๑. คุเณฯ

ปรงฺคภูเต เหตุมฺหิ ปญฺจมี โหติ วาฯ ชฬตฺตา พทฺโธ ชฬตฺเตน วา, ปญฺญาย มุตฺโต, หุตฺวา อภาวโตอนิจฺจา, สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธฯ

๒๒. ฉฎฺฐี เหตฺวตฺเถหิฯ

เหตฺวตฺถวาจีหิ โยเค เหตุมฺหิ ฉฎฺฐี สิยาฯ อุทรสฺส เหตุ, อุทรสฺส การณาฯ

๒๓. สพฺพาทิโต สพฺพาฯ

เหตฺวตฺเถหิ โยเค สพฺพาทีหิ สพฺพา วิภตฺติโย โหนฺติฯ โก เหตุ, กํ เหตุํ, เกน เหตุนา, กสฺส เหตุสฺส, กสฺมา เหตุสฺมา, กสฺส เหตุสฺส, กสฺมึ เหตุสฺมึ, กึ การณํ, เกน การเณน, กึ นิมิตฺตํ, เกน นิมิตฺเตน, กึ ปโยชนํ, เกน ปโยชเนน อิจฺเจวมาทิฯ เหตฺวตฺเถหีตฺเวว? เกน กตํฯ

๒๔. จตุตฺถี สมฺปทาเนฯ

ยสฺส สมฺมา ปทียเต ตสฺมึ จตุตฺถี สิยาฯ สงฺฆสฺส ททาติฯ อาธารวิวกฺขายํ สตฺตมีปิ สิยา สงฺเฆ เทหิฯ

๒๕. ตาทตฺเถฺยฯ

ตสฺเส-ทํ ตทตฺถํ, ตทตฺถภาเว โชตนีเย นามสฺมา จตุตฺถี สิยาฯ สีตสฺส ปฎิฆาตาย, อตฺถาย หิตาย (สุขาย) เทวมนุสฺสานํ, นาลํ ทารภรณาย, ยูปาย ทารุ, ปากาย วชตีตฺเววมาทิฯ

กสฺส สาทุํ น รุจฺจภิ, มา-ยสฺมนฺตานมฺปิ สงฺฆเภโท รุจฺจิตฺถ, ขมติ สงฺฆสฺส, ภตฺตมสฺส นจฺฉาเทสีติ ฉฎฺฐี สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํ, น เจวํ วิโรโธ สิยา สทิสรูปตฺตา, เอวํวิเธสุ จ สมฺพนฺธสฺส สทฺทิกานุมตตฺตา , กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสีติ อตฺถมตฺเต ปฐมาฯ

เอวมญฺญาปิ วิธญฺญยฺยา, ปรโตปิ ยถาคมํฯ

รญฺโญ สตํ ธาเรติ, รญฺโญ ฉตฺตํ ธาเรตีติ สมฺพนฺเธ ฉฎฺฐี, เอวํ รญฺโญ สิลาฆเต, รญฺโญ หนุเต, รญฺโญ อุปติฎฺฐเต, รญฺโญ สปเต, เทวาปิ ตสฺส ปิหยนฺติ ตาทิโน, ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, ยทิหํ ตสฺส ปกุปฺเปยฺยํ, ทุหยติ ทิสานํ เมโฆ, โย มิตฺตานํ น ทูภติ, โย อปฺปทุฎฺฐสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, อิสฺสยนฺติ สมณานํ ติตฺถิยา, ธมฺเมน นยมานานํ กา อุสูยา รญฺโญ ภาคฺยมารชฺฌติ, รญฺโญ ภาคฺยมิกฺขเต, เตน ยาจิโต อยาจิโต วา ตสฺส คาโว ปฎิสุณาติ, คาโว อาสุณาติ, ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ, โหตุ ปติคิณาติ, โหตฺวนุคิณาติ, อาโรจยามิ โว ปติเวทยามิ โว, ธมฺมํ เต เทเสสฺสามิ, ยถา โว ภควา พฺยากเรยฺย, อลํ เต อิธ วาเสน, กึ เต ชฎาหิ ทุมฺเมธ, อรหติ มโลฺล มลฺลสฺสาติฯ

ชีวิตํ ติณายปิ น มญฺญมาโนติ ตาทตฺถฺย จตุตฺถี, ติเณน โย อตฺโถ ตทตฺถายปีติ อตฺโถ, ‘‘โย จ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ, ติณา ภิยฺโย น มญฺญติ’’ ติณมิว ชีวิตํ มญฺญมาโนติ สวิสยาว วิภตฺติโยฯ สคฺคาย คจฺฉตีติ ตาทตฺเถฺย จตุตฺถี, โย หิ สคฺคํ คจฺฉติ ตทตฺถํ ตสฺส คมนนฺติ, กมฺมวจนิจฺฉายนฺตุ ทุติยาว สคฺคํ คจฺฉตีติฯ

อายุ โภโต โหตุ, จิรํ ชีวิตํ, ภทฺทํ กลฺยาณํ อตฺถํ ปโยชนํ, กุสลํ อนามยํ, หิตํ ปถฺยํ สุขํ สาตํ โภโต โหตุ, สาธุ สมฺมุติ เมตสฺส, ปุตฺตสฺสาวิกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ, ตสฺส เม สกฺโก ปาตุรโหสิ, ตสฺส ปหิเณยฺย, ภิกฺขูนํ ทุตํ ปาเหสิ, กปฺปติ สมณานํ อาโยโค, เอกสฺส ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วา ปโหติ, อุปมํ เต กริสฺสามิ, อญฺชลิํ เต ปคฺคณฺหามิ, ตสฺส ผาสุ, โลกสฺสตฺโถ, นโม เต ปุริสาชญฺญ, โสตฺถิ ตสฺส, อลํ มโลฺล มลฺลสฺส, สมตฺโถ มโลฺล มลฺลสฺส, ตสฺส หิตํ, ตสฺส สุขํ, สฺวาคตํ เต มหาราชาติ สพฺพตฺถ ฉฎฺฐี สมฺพนฺเธ, เอวํวิธมญฺญมฺเปว วิญฺเญยฺยํ ยถาคมํฯ

๒๖. ปญฺจมฺยวธิสฺมาฯ

ปทตฺถาวธิสฺมา ปญฺจมีวิภตฺติ โหติฯ คามสฺมา อาคจฺฉตุ, เอวํ โจรสฺมา ภายติ, โจรสฺมา อุตฺตสติ, โอรสฺมา ตายติ, โจรสฺมา รกฺขตีติ, สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส, ปมาเท ภยทสฺสิวา, ตสนฺติ ทณฺฑสฺสาติ ฉฎฺฐี สตฺตมิโยปิ โหนฺเตว สมฺพนฺธาธารวจนิจฺฉายํฯ

อชฺเฌนา ปราเชติ, ปฎิปกฺเข ปราเชตีติ สวิสยาว วิภตฺติโยฯ สเจ เกวฎฺฎสฺส ปรชฺชิสฺสามีติ ฉฎฺฐีปิ โหติ สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํฯ ยเวหิ คาโว วาเรติ, ปาปา จิตฺตํ นิวารเย, กาเก รกฺขติ ตณฺฑุลาติ สวิสเยว ปญฺจมีฯ จิตฺตํ รกฺเขถ เมธาวีติ ทุติยาว ทิสฺสติ กมฺมตฺเถฯ อุปชฺฌายา อนฺตรธายติ , อุปชฺฌายา อธิเต, กามโต ชายเต โสโกติ สวิสเย ปญฺจมีฯ

ตตฺเถว-นฺตรธายิ สุ, นฎสฺส สุโณติ, ปทุมํ ตตฺถ ชาเยถาติ สตฺตมีฉฎฺฐิโยปิ โหนฺเตว สวิสเยฯ หิมวนฺตา ปภวติ คงฺคา, ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ, อญฺโญ เทวทตฺตา, ภินฺโน เทวทตฺตาติ สวิสเยว ปญฺจมีฯ เอวํ อารา โส อาสวกฺขยา, อิตโร เทวทตฺตา, อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา, ปุพฺโพ คามา, ปุพฺเพว สมฺโพธา, ตโต ปรํ, ตโต อปเรน สมเยน, ตตุตฺตรินฺติฯ สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํ ฉฎฺฐีปิ ปุรโต คามสฺส, ทกฺขิณโต คามสฺส, อุปริ ปพฺพตสฺส, เหฎฺฐา ปาสาทสฺสาติฯ ปาสาทมารุยฺห เปกฺขติ ปาสาทา เปกฺขติ, อาสเน อุปวิสิตฺวา เปกฺขติ อาสนา เปกฺขตีติ อวธิวจนิจฺฉายํ ปญฺจมีฯ

ปุจฺฉานาขฺยาเนสุ กุโต ภวํ? ปาตฎลิปุตฺตสฺมาติฯ ตถา เทสกาลมาเนปิ ปาฎลิปุตฺตสฺมา ราชคหํ สตฺต โยชนานิ, สตฺตสุ โยชเนสูติ วาฯ เอวํ อิโต ติณฺณํ มาสาน-มจฺจเยนาติ, กิจฺฉาลทฺธนฺติ คุเณ ปญฺจมีฯ กิจฺเฉน เม อธิคตนฺติ เหตุมฺหิ กรเณ วา ตติยาฯ เอวํ โถกา มุตฺโต, โถเกน มุตฺโตติฯ โถกํ จลตีติ กิริยาวิเสสเน กมฺมนิ ทุติยาฯ

ทูรนฺติ กตฺถโยเคปิ สวิสเยว ปญฺจมีฉฎฺฐิโย สิยุํ, ทูรํ คามสฺมา, อนฺติกํ คามสฺมา, ทูรํ คามสฺส, อนฺติกํ คามสฺสาติ, ทูรนฺติ กตฺเถหิ ตุ สพฺพาว สวิสเย สิยุํ พาธกาภาวา ทูโร คาโม, อนฺติโก คาโมตฺเววมาทิฯ

เกจิ ปนาหุ ‘อสตฺตวจนเหเตหิ ปาฎิปทิกตฺเถ ทุติยาตติยาปญฺจมีสตฺตมิโย, สตฺตวจเนหิ ตุ สพฺพาว สวิสเย’ติ, เต ปนญฺเญเหว ปฎิกฺขิตฺตาฯ ทูรํ มคฺโค, อนฺติกํ มคฺโคติ กิริยาวิเสสนํ… ภูธาตุสฺส คมฺมมานตฺตาฯ วิสุทฺโธ โลภนีเยหิ ธมฺเมหิ, ปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมา วิวิจฺเจว กาเมหิ, คมฺภีรโต จ ปุถุลโต จ โยชนํ, อายาเมน โยชนํ, ตโต ปภุติ, ยโต สรามิ อตฺตานนฺติ สวิสเยว วิภตฺติโยฯ

๒๗. อปปรีหิ วชฺชเนฯ

วชฺชเน วตฺตมาเนหิ อปปรีหิ โยเค ปญฺจมี โหติฯ อป สาลาย อายนฺติ วาณิชา, ปริ สาลาย อายนฺติ วาณิชา, สาลํ วชฺเชตฺวาติ อตฺโถฯ วชฺชเนติ กึ? รุกฺขํ ปริวิชฺโชตเต วิชฺชุฯ อาปาฎลิปุตฺตสฺมา วสฺสิ เทโวติ มริยาทา-ภิวิธีสฺววธิ วิสเยว ปญฺจมี, วินา ปาฎลิปุตฺเตน สห เวติ วิเสโส, เอวํ ยาว ปาฎลิปุตฺตสฺมา วสฺสิ เทโวติฯ

๒๘. ปฎินิธิปฎิทาเนสุ ปตินาฯ

ปฎินิธิมฺหิ ปฎิทาเน จ วตฺตมาเนน ปตินา โยเค นามสฺมา ปญฺจมี วิภตฺติ โหติฯ พุทฺธสฺมา ปติ สาริปุตฺโต, ฆตมสฺส เตสสฺมา ปติ ททาติ, ปฎินิธิปฎิทาเนสูติ กึ? รุกฺขํ ปติ วิชฺโชตเตฯ

๒๙. ริเต ทุติยา จฯ

ริเตสทฺเทน โยเค นามสฺมา ทุติยา โหติ ปญฺจมี จฯ ริเต สทฺธมฺมํ, ริเต สทฺธมฺมาฯ

๓๐. วินา-ญฺญตฺร ตติยา จฯ

วินา-ญฺญตฺรสทฺเทหิ โยเค นามสฺมา ตติยา จ โหติ ทุติยา ปญฺจมิโย จฯ วินา วาเตน, วินา วาตํ, วินา วาตสฺมา, อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน, อญฺญตฺร ธมฺมํ, อญฺญตฺร ธมฺมาฯ

๓๑. ปุถนานาหิฯ

เอเตหิ โยเค ตติยา โหติ ปญฺจมี จฯ ปุถเคว ชเนน, ปุถเคว ชนสฺมา, ชเนน นานา, ชนสฺมา นานาฯ

๓๒. สตฺตมฺยาธาเรฯ

กิริยาธาร ภูต กตฺตุ กมฺมานํ ธารเณน โย กิริยายาธาโร ตสฺมึ การเก นามสฺมา สตฺตมี โหติฯ กเฎ นิสีทติ (เทวทตฺโต), ถาลิยํ โอทนํ ปจติ, อากาเส สกุนา, ภิเลสุ เตลํ, คงฺคายํ วโชฯ

๓๓. นิมิตฺเตฯ

นิมิตฺตตฺเถ สตฺตมี โหติฯ อชินมฺหิ หญฺญเต ทีปิ, มุสาวาเท ปาจิตฺถิยํฯ

๓๔. ยพฺภาโวภาวลกฺขณํฯ

ยสฺส ภาโว ภาวนฺตรสฺส ลกฺขณํ ภวติ, ตโต สตฺตมี โหติฯ คาวีสุ ทุยฺหมานาสุ คโต, ทุทฺธาสุ อาคโตฯ ภาโวติ กึ? โย ชฎาหิ โส ภุญฺชติฯ ภาวลกฺขณนฺติ กึ? โย ภุญฺชติ โส เทวทตฺโต, ‘‘อกาเล วสฺสติ ตสฺส, ตาเล ตสฺส น วสฺสตี’’ติ วิสยสตฺตมีฯ

๓๕. ฉฎฺฐี จานาทเรฯ

ยสฺส ภาโว ภาวนฺตรสฺส ลกฺขณํ ภวติ, ตโต ฉฎฺฐี ภวติ สตฺตมี จ อนาทเร คมฺยมาเนฯ ‘‘อาโกฎยนฺโต โส เนติ, สิวิราชสฺส เปกฺขโต’’, ‘‘มจฺจุ คจฺฉติ อาทาย, เปกฺขมาเน มหาชเน’’ฯ

คุนฺนํ สามีติ สมฺพนฺเธ ฉฎฺฐี, โคสุ สามีติ วิสยสตฺตมี, เอวํ คุนฺนมิสฺสโร, โคสฺวิสฺสโร, คุนฺนํ อธิปติ, โคสุ อธิปติ, คุนฺนํ ทายาโท, โคสุ ทาหาโท, ทุนฺนํ สกฺขิ, โคสุ สกฺขิ, คุนฺนํ ปติภู, โคสุ ปติภู, คุนฺนํ ปสูโต, โคสุ ปสูโต, กุสลา นจฺจคีตสฺส, กุสลา นจฺจคีเต, อายุตฺโต กฎกรณสฺส, อายุตฺโต กฎกรเณติฯ

ตถาธารวจนิจฺฉายํ สตฺตมี, ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺติ, มุทฺธนิ ธุมฺพิตฺวา, พาหาสุ คเหตฺวา, หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปเถสุ คจฺฉนฺติ, กทลีสุ คเช รกฺขนฺตีติฯ ญาณสฺมึ ปสนฺโนติ วิสยสตฺตมี, ญาเณน ปสนฺโนติ กรเณ ตติยา, เอวํ ญาณสฺมึ อุสฺสุกฺโก ญาเณน อุสฺสุกฺโกติฯ

๓๖. ยโต นิทฺธารณํฯ

ชาติคุณกิริยาหิ สมุทายเตกเทสสฺส ปุถกฺกรณํ นิทฺธารณํฯ ยโต ตํ กรียติ, ตโต ฉฎฺฐีสตฺตมิโย โหนฺติฯ สาลโย สูกธญฺญานํ ปถฺยตมา, สาลโย สูกธญฺเญสุ ปถฺยตมา, กณฺหา คาวีนํ สมฺปนฺนขีรตมา, กณฺหา คาวีสุ สมฺปนฺนขีรตมา, คจฺฉตํ ธาวนฺโต สีฆตโม, คจฺฉนฺเตสุ ธาวนฺโต สีฆตโมฯ สีลเมว สุตา เสยฺโยติ อวธิมฺหิเยว ปญฺจมีฯ

๓๗. ปฐมาตฺถมตฺเตฯ

นามสฺสาภิเธยฺยมตฺเต ปฐมาวิภตฺติ โหติฯ รุกฺโขฯ อิตฺถิ ปุมา นปุํสกนฺติ ลิงฺคมฺปิ สทฺทตฺโถว, ตถา โทโณ ขารี อาฬฺหกนฺติ ปริมาณมฺปิ สทฺทตฺโถว, เอโก เทฺว พหโวติ สงฺขฺยาปิ สทฺทตฺโถวฯ

๓๘. อามนฺตเณฯ

สโต สทฺเทนาภิมุขีกรณมามนฺตณํฯ ตสฺมึ วิสเย ปฐมา วิภตฺติ โหติฯ โภปุริส, โภกฺกตฺถิ, โภ นปุํสกฯ

๓๙. ฉฎฺฐี สมฺพนฺเธฯ

กิริยาการกสญฺชาโต อสฺเสทมฺภาวเหตุโก สมฺพนฺโธ นามฯ ตสฺมึ ฉฎฺฐี วิภตฺติ โหติฯ รญฺโญ ปุริโส, สรติ รชฺชสฺสาติ สมฺพนฺเธ ฉฎฺฐี, รชฺชสมฺพนฺธินิํ สติํ กโรตีติ อตฺโถ, กมฺมวจนิจฺฉารนฺตุ ทุติยาว สรติ รชฺชํฯ ตถา รชกสฺส วตฺถํ ททาติ, ปหรโต ปิฎฺฐิํ ททาติ, พาโล ปูรติ ปาปสฺส, อมจฺเจ ตาต ชานาหิ, ธีเร อตฺถสฺส โกวิเท, ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ, สกึ ปกฺขสฺส, ปูรํ หิรญฺญสุวณฺณสฺส กุมฺภนฺเตฺววมาทิฯ

กิตกปฺปโยเค กกฺตุกมฺเมสุ พหุลํ สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํ ฉฎฺฐี, สาธุ สมฺมโต พหุชนสฺส, สุปฺปฎิวิทฺธา พุทฺธานํ ธมฺมธาตุ, ธมฺมสฺส คุตฺโต เมธาวี, อมตํ เตสํ ปริภุตฺตํ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร, อวิสํวาทโก โลกสฺส, อลชฺชีนํ นิสฺสาย, จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโทตฺเววมาทิฯ

กตฺตุกมฺมวจนิจฺฉายนฺตุ ตติยา ทุติยาโย จ, สญฺจตฺโต ปิตรา อหํ, สรสิ ตฺวํ เอวรูปิํ วาจํ ภาสิตา, ภควนฺตํ ทสฺสนายตฺเววมาทิฯ

๔๐. ตุลฺยตฺเถน วา ตติยาฯ

ตุลฺยตฺเถน โยเค ฉฎฺฐี โหติ ตติยา วา, ตุโลฺย ปิตุ, ตุโลฺย ปิตรา, สทิโส ปิตุ, สทิโส ปิตรา, อิห กถํ ตติยา น โหติ? อชฺชุนสฺส ตุลา นตฺถิ, เกสวสฺสุปมา น เจติ, เนเต ตุลฺยตฺถา, กิญฺชรหิ ตุลฺยานโมปมฺมตฺถาฯ

๔๑. อโต โยนํ ฎาเฎฯ

อการนฺถโต นามสฺมา โยนํ ฎาเฎ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ฎการา สพฺพเทสตฺถา, พุทฺธา พุทฺเธ, อโตติ กึ? กญฺญาโย, อิตฺถิโย, วธุโย, อิธ กสฺมา น ภวติ อคฺคโยฯ อวิธานสามตฺถิยาฯ

๔๒. นินํ วาฯ

อการนฺตโต นามสฺมา นินํ ฎาเฎ วา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ รูปา, รูเป, รูปานิ, อโตตฺเวว อฎฺฐีนิฯ

๔๓. สฺมาสฺมึนํฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สฺมาสฺมินฺนํ ฎาเฎ วา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ พุทฺธา พุทฺธสฺมา, พุทฺเธ พุทฺธสฺมึ, อโตตฺเวว อคฺคิสฺมา อคฺคิสฺมึฯ

๔๔. สสฺสาย จตุตฺถิยาฯ

อการนฺตโต ปรสฺส สสฺส จตุตฺถิยา อาโย โหติ วาฯ พุทฺธาย พุทฺธสฺส, ภิยฺโย ตาทตฺเถฺยเยวายมาโย ทิสฺสเต, กฺวจิเทวญฺญตฺถ, อโตตฺเวว อิสิสฺส, จตุตฺถิยาติ กึ? พุทฺธสฺส มุขํ, อตฺตตฺถนฺติ อตฺถสทฺเทน สมาโสฯ

สพฺพาทิโตปิ สฺมาสฺมึสานํ ฎาเฎอายา โหนฺเตว… นิรุตฺติการานุมตตฺตา พุทฺธวจเน สนฺทสฺสนวโต จ, ตตฺโรทมุทาหรณํ ‘อสฺมา โลกา ปรมฺหา จ, อุภยา ธํสเต นโร’, ‘ตฺยาหํ มนฺเต ปรตฺถทฺโธ’, ‘ยาเยว โข ปนตฺถาย อาคจฺเฉยฺยาโถ ตเมวตฺถํ สาธุกํ มนสิกเรยฺยาโถ’ติฯ

๔๕. ฆปเตกสฺมึ นาทีนํ ยยาฯ

ฆปโต นาทีนเมกสฺมึ ยยา โหนิ ยถากฺกมํฯ กญฺญาย, รตฺติยา, อิตฺถิยา, เธนุยา, วธุยา, เอกสฺมินฺติ กึ? กญฺญาหิ, รตฺตีหิฯ

๔๖. สฺสา วา เตติมามูหิฯ

ฆปสญฺเญหิ เตติมามูหิ นาทีนเมกสฺมึสฺสา วา โหติ, ตสฺสา กตํ, ตสฺสา ทียเต, ตสฺสา นิสฺสฎํ, ตสฺสา ปริคฺคโห, ตสฺสา ปติฎฺฐิตํ, ตาย วา, เอวํ เอติสฺสา เอตาย, อิมิสฺสา อิมาย, อมุสฺสา อมุยา, เอเตหีติ กึ? สพฺพาย, นาทีนํ ตฺเวว? สา, ฆปโตตฺเวว? ตาหิ อมูหิฯ

๔๗. นํมฺหิ นุก ทฺวาทีนํ สตฺตรสนฺนํฯ

ทฺวาทีนํ สตฺตรสนฺนํ สงฺขฺยานํ นุก โหติ นํมฺหิ วิภตฺตมฺหิ, ทฺวินฺนํ จตุนฺนํ, ปญฺจนฺนํ, เอวํ ยาว อฎฺฐารสนฺนํ, อุกาโร อุจฺจารณตฺโถ, กกาโร อนฺตาวยวตฺโถ, เตน นํมฺหิ น ทีโฆฯ

๔๘. พสุกตินฺนํฯ

นํมฺหิ พหุโน กติสฺส จ นุก โหติ, พหุนฺนํ, กตินฺนํฯ

๔๙. ณฺณํณฺณนฺนํ ติโต ฌาฯ

ฌสญฺญา ติโต นํวจนสฺส ณฺณํณฺณนฺนํ โหติ, ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ, ฌาติ กึ ติสฺสนฺนํฯ

๕๐. อุภินฺนํฯ

อุภา นํวจนสฺส อินฺนํ โหติ, อุภินฺนํฯ

๕๑. สุญ สสฺสฯ

นามสฺมา สสฺส สุญ โหติ, พุทฺธสฺส, ทฺวิสการปาเฐน สิทฺเธ ลาฆวตฺถมิทํฯ

๕๒. สฺสํสฺสาสฺสาเยสฺวิตเร กญฺเญภิมานมิฯ

สฺสมาทีสฺวิตราทีนมิ โหติ, อิตริสฺสํ, อิตริสฺสา, เอกิสฺสํ, เอกิสฺสา, อญฺญิสฺสํ, อญฺญิสฺสา, เอติสฺสํ, เอติสฺสา, เอติสฺสาย, อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา, อิมิสฺสาย, เอสฺวิติ กึ? อิตราย, เอสนฺติ กึ? สพฺพสฺสํ, สพฺพสฺสาฯ

๕๓. ตาย วาฯ

สฺสมาทีสุ ตสฺสา วา อิ โหติ, ติสฺสํ ตสฺสํ, ติสฺสา ตสฺสา, ติสฺสาย ตสฺสาย, สฺสํสฺสาสฺสาเยสฺวิตฺเวว? ตายฯ

๕๔. เตติมาโต สสฺส สฺสายฯ

ตาเอตาอิมาโต สสฺส สฺสาโย โหติ วาฯ ตสฺสาย ตาย, เอติสฺสาย เอตาย, อิมิสฺสาย อิมายฯ

๕๕. รตฺยาทีหิ โฎ สฺมิโนฯ

รตฺยาทีหิ สฺมิโน โฎ โหติ วา, รตฺโต รตฺติยํ, อาโท อาทิสฺมึฯ

๕๖. สุหิสุภสฺโสฯ

อุภสฺส สุหิสฺโว โหติฯ อุโภสุ, อุโภหิฯ

๕๗. ลฺตุปิตาทินมา สิมฺหิฯ

ลฺตุปฺปจฺจยนฺตานํ ปิตาทีนํ จ อา โหติ สิมฺหิฯ กตฺตา, ปิตาฯ ปิตุ, มาตุ, ภาวุ, มีตุ, ทุหิตุ, ชามาตุ, นตฺตุ, โหตุ, โปตุฯ

๕๘. เค อ จฯ

ลฺตุปิตาทีนํ อ โหติ เค อา จ, โภ กตฺต, โภ กตฺตา, โภ ปิต, โภ ปิตาฯ

๕๙. อยุนํ วา ทีโฆฯ

อ อิ อุ อิจฺเจสํ วา ทีโฆ โหติ เค ปเร ติลิงฺเคฯ โภ ปุริสา, โภ ปุริส, โภ อคฺคี, โภ อคฺคิ, โภ ภิกฺขู, โภ ภิกฺขูฯ

๖๐. ฆพฺรหฺมาทิเตฯ

ฆโต พฺรหฺมาทิโต จ คสฺเส วา โหติฯ โภติ กญฺเญ, โภติ กญฺญา, โภ พฺรเหฺม, โภ พฺรหฺม, โภ ขตฺเต, โภ ขตฺต, โภ อิเส, โภ อิสิ, โภ สเข, โภ สขฯ สขิ สขีติ อิตฺถิยํ สิทฺธเมวฯ อากติคโณ-ยํ, เอวมญฺญตฺราปิฯ

๖๑. นมฺมาทีหิฯ

อมฺมาทีหิ คสฺเส น โหติฯ โภติ อมฺมา, โภติ อนฺนา, โภติ อมฺพาฯ

๖๒. รสฺโส วาฯ

อมฺมาทีนํ เค รสฺโส โหติ วาฯ โภติ อมฺม, โภติ อมฺมาฯ

๖๓. โฆ สฺสํ, สฺสา, สฺสายํ ติํสุฯ

สฺสมาทีสุ โฆ รสฺโส โหติฯ ตสฺสํ, ตสฺสา, ตสฺสาย, ตํ, สภติํ, เอสฺวิติ กึ? ตาย, สภายฯ

๖๔. เอกวจน โยสฺว-โฆนํฯ

เอกวจเน โยสุ จ ฆโอการนฺตวชฺชิตา นํ นามานํ รสฺโส โหติ ติลิงฺเคฯ อิตฺถิํ, อิตฺถิยา, อิตฺถิโย, วธุํ วธุยา, วธุโย, ทณฺฑิํ, ทณฺฑินา, ทณฺฑิโน, สยมฺภุํ, สยมฺภุนา, สยมฺภุโว, อโฆ นนฺติ กึ? กญฺญาย, กญฺญาโย, โอคฺคหณมุตฺตรตฺถํฯ

๖๕. เค วาฯ

อโฆนํ เค วา รสฺโส โหติ ติลิงฺเค, อิตฺถิ, อิตฺถี, วธุ, วธู, ทณฺฑิ, ทณฺฑี, สยมฺภุ, สยมฺภูฯ อโฆนํตฺเวว? โภติ กญฺญา, โภ โคฯ

๖๖. สิสฺมึ นานปุํสกสฺสฯ

นปุํสกวชฺชิตสฺส นามสฺส สิสฺมึ รสฺโส น โหติฯ อิตฺถี, ทณฺฑี, วธู, สยมฺภูฯ สิสฺมินฺติ กึ? อิตฺถิํ, อนปุํสกสฺสาติ กึ? ทณฺฑิ กุลํฯ

๖๗. โคสฺสาคสิหินํสุ คาวควาฯ

คสิหินํวชฺชิตาสุ วิภตฺตีสุ โคสทฺทสฺส คาวควา โหนฺติฯ (คาวํ, ควํ), คาโว, คโว, คาเวน, คเวน, คาวสฺส, ควสฺส, คาวสฺมา, ควสฺมา, คาเว, คเวฯ อคสิหินํสูติ กึ? โภ โค, โค ติฎฺฐติ, โคหิ, โคนํฯ

๖๘. สุมฺหิ วาฯ

โคสฺส สุมฺหิ คาวควา โหนฺติ วาฯ คาเวสุ, คเวสุ, โคสุฯ

๖๙. ควํ เสนฯ

โคสฺส เส วา ควํ โหติ สห เสนฯ ควํ, คาวสฺส, ควสฺสฯ

๗๐. คุนฺนํ จ นํนาฯ

นํวจเนน สห โคสฺส คุนฺนํ โหติ ควํจ วาฯ คุนฺนํ, ควํ, โคนํฯ

๗๑. นาสฺสาฯ

โคโต นาสฺส อา โหติ วาฯ คาวา, ควา, คาเวน, คเวนฯ

๗๒. คาวุมฺหิฯ

อํวจเน โคสฺส คาวฺห วา โหติฯ วาวฺหํ, คาวํ, ควํฯ โคสฺส โคณาเทโส น กโต… สทฺทนฺตรตฺตาฯ

๗๓. ยํ ปีโตฯ

ปสญฺญีโต อํวจนสฺส ยํ วา โหติฯ อิตฺถิยํ, อิตฺถิํฯ ปีโตติ กึ? ทณฺฑิํ, รตฺติํฯ

๗๔. นํ ฌีโตฯ

ฌสญฺญีโต อํวจนสฺส นํ วา โหติฯ ทณฺฑินํ, ทณฺฑิํฯ กถํ ‘พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุน’นฺติ? โยควิภาวาฯ ฌาติ กึ? อิตฺถิํฯ อีติ กึ? อคฺคิํฯ

๗๕. โยนํ โนเน ปุเมฯ

ฌีโต โยนํ โนเน วา โหนฺติ ยถากฺกมํ ปุลฺลิงฺเคฯ ทณฺฑีโน, ทณฺฑิเน, ทณฺฑี, ฌีโต ตฺเวว? อิตฺถิโย, ปุเมติ กึ? ทณฺฑีนิ กุลานิฯ

๗๖. โนฯ

ฌีโต โยนํ โน วา โหติ ปุลฺลิงฺเคฯ ทณฺฑิโน ติฎฺฐนฺติ, ทณฺฑิโน ปสฺส, ทณฺฑี วาฯ

๗๗. สฺมิโน นิฯ

ฌีโต สฺมึวจนสฺส นิ โหติ วา, ทณฺฑินิ, ทณฺฑิสฺมึ, ฌีโต ตฺเวว? อคฺคิสฺมึฯ

๗๘. อมฺพฺวาทีหิฯ

อมฺพุอาทีหิ สฺมิโนนิ โหติ วา, ผลํ ปตติ อมฺพุนิ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป กตํ, วาตฺเวว? อมฺพุมฺหิ, ปํสุมฺหิฯ

๗๙. กมฺมาทิโตฯ

กมฺมาทิโต สฺมิโน นิ โหติ วาฯ กมฺมนิ กมฺเมฯ กมฺม, จมฺม, เวสฺม, ภสฺม (อสฺม), พฺรหฺม, อตฺต, อาตุม, ฆมฺม, มุทฺธฯ กมฺมาทิโตติ กึ? พุทฺเธฯ

๘๐. นาสฺเสโนฯ

กมฺมาทิโต นาวจนสฺส เอโน วา โหติฯ กมฺเมน, กมฺมนา, จมฺเมน, จมฺมนา, กมฺมาทิโตตฺเวว? พุทฺเธนฯ

๘๑. ฌลา สสฺส โนฯ

ฌลโต สสฺส โน วา โหติฯ อคฺคิโน อคฺคิสฺส, ทณฺฑิโน ทณฺฑิสฺส, ภิกฺขุโน ภิกฺขุสฺส, สยมฺภุโน สยมฺภุสฺส,

กถํ ‘โย จ สิสฺโส มหามุเน’ ติ? (๓) ‘‘อิโต กฺวจิ สสฺส ฎานุพนฺโธ’’ติ พฺรหฺมาทีสุ ปาฐา สสฺส เอ ฎานุพนฺโธฯ

๘๒. นา สฺมาสฺสฯ

ฌลโต สฺมาสฺส นา โหติ วาฯ อคฺคินา อคฺคิสฺมา, ทณฺฑินา ทณฺฑิสฺมา, ภิกฺขุนา ภิกฺขุสฺมา, สยมฺภุนา สยมฺภุสฺมาฯ

๘๓. ลา โย นํ โว ปุเมฯ

ลโต โยนํ โว โหติ วา ปุลฺลิงฺเคฯ ภิกฺขโว ภิกฺขู, สยมฺภุโว สยมฺภูปุเมติ กึ? อายูนิฯ

๘๔. ชนฺตฺวาทิโต โน จฯ

ชนฺตฺวาทิโต โยนํ โน โหติ โว จ วา ปุลฺลิงฺเคฯ ชนฺตุโน, ชนฺตโว ชนฺตุโย, โคตฺรภุโน, โคตฺรภุโว โคตฺรภูฯ สหภุโน, สหภุโว สหภูฯ

๘๕. กูโตฯ

กูปจฺจยนฺตโต โยนํ โน วา โหติ ปุลฺลิงฺเค, วิทุโน วิทู, วิญฺญุโน วิญฺญู, สพฺพญฺญุโน สพฺพญฺญูฯ

๘๖. ธลาโป-มุสฺมาฯ

อมุสทฺทโต โยนํ โลโปว โหติ ปุลฺลิงฺเค, อมู, ปุเมตฺเวว? อมุโย อมูนิฯ โวปวาโทยํฯ

๘๗. น โน สสฺสฯ

อมุสฺมา สสฺส โน น โหติ, อมุสฺส, โนติ กึ? อมุยาฯ

๘๘. โยโลปนิสุ ทีโฆฯ

โยนํ โลเป นิสุ จ ทีโฆ โหติ, อฎฺฐี อฎฺฐีนิ, โยโลปนิสูติ กึ? รตฺติโยฯ

๘๙. สุนํหิสุฯ

เอสุ นามสฺส ทีโฆ โหติฯ อคฺคีสุ, อคฺคีนํ, อคฺคีหิฯ

๙๐. ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนมฯ

ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนํ สุนํหิสฺว โหติฯ ปญฺจสุ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจหิ, ฉสุ, ฉนฺนํ, ฉหิ, เอวํ ยาว อฎฺฐรสาฯ

๙๑. ยฺวาโท นฺตุสฺสฯ

ยฺวาทีสุ นฺตุสฺส อ โหติฯ คุณวนฺตา, คุณวนฺตํ, คุณวนฺเต, คุณวนฺเตน อิจฺจาทิ, ยฺวา-โทติ กึ? คุณวา ติฎฺฐติฯ

๙๒. นฺตสฺส จ ฎ วํเสฯ

อํเสสุ นฺตปฺปจฺจยสฺส ฎ โหติ วา นฺตุสฺส จฯ ยํ ยํ หิ ราช ภชติ สนฺตํวายทิ วา อสํ, กิจฺจา-นกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ, หิมวํว ปพฺพตํ, สุชาติมนฺโตปิ อชาติมสฺสฯ โยควิภาเคนาญฺญตฺราปิฯ จกฺขุมา อนฺธิตา โหนฺติ, วคฺคุมุทาตีริยา ปน ภิกฺขู วณฺณวา โหนฺติฯ

๙๓. โยสุ ฌิสฺส ปุเมฯ

ฌสญฺญสฺส อิสฺส โยสุ วา ฎ โหติ ปุลฺลิงฺเคฯ อคฺคโย อคฺคี, ฌคฺคหณํ กึ? อิการนฺตสมุทายสฺส ฎ มา สิยาภิ, รตฺติโย, อิคฺคหณํ กึ? ทณฺฑิโน, ปุเมติ กึ? อฎฺฐีนิฯ

๙๔. เวโวสุ ลุสฺสฯ

ลสญฺญสฺส อุสฺส เวโวสุ ฎ โหติฯ ภิกฺขเว, ภิกฺขโว, เวโวสูติ กึ? ชนฺตุโย, อุคฺคหณํ กึ? สยมฺภุโวฯ

๙๕. โยมฺหิ วา กฺวจิฯ

โยมฺหิ กฺวจิ ลสญฺญสฺส อุสฺส วา ฎ โหติฯ เหตโย, นนฺทนฺติ ตํ กุรโย ทสฺสเนน, อชฺเชว ตํ กุรโย ปาปยตุฯ วาติ กึ? เหตุโยฯ

๙๖. ปุมาลปเน เวโวฯ

ลสญฺญโต อุโต โยสฺสาลปเน เวโว โหนฺติ วา ปุลฺลิงฺเคฯ ภิกฺขเว, ภิกฺขโว ภิกฺขู, ปุเมติ กึ อายูนิ, อาลปเนติ กึ? ชนฺตุโย ติฎฺฐนฺติ, ลุโตตฺเวว? เธนุโย, สยมฺภุโวฯ

๙๗. สฺมาหิสฺมึ นํ มฺหาภิมฺหิฯ

นามสฺมา ปเรสํ สฺมาหิสฺมินฺนํ มฺหา ภิมฺหิ วา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ พุทฺธมฺหา พุทฺธสฺมา, พุทฺเธภิ พุทฺเธหิ, พุทฺธมฺหิ พุทฺธสฺมึ, พหุลาธิการาอปวาทวิสเยปิ, ทสสหสฺสิมฺหิ ธาตุยาฯ

๙๘. สุหิสฺวสฺเสฯ

อการนฺตสฺส สุหิสฺเว โหติฯ พุทฺเธสุ พุทฺเธหิฯ

๙๙. สพฺพาทีนํ นํมฺหีจฯ

อการนฺตานํ สพฺพาทีนํ เอ โหติ นํมฺหิ สุหิสุ จฯ สพฺเพสํ, สพฺเพสุ, สพฺเพหิ, สพฺพาทีนนฺติ กึ? พุทฺธานํ, อสฺเสตฺเวว? อมูสํฯ สพฺพ กตร กตม อุภย อิตร อญฺญ อญฺญตร อญฺญตม (๔) ‘‘ปุพฺพปรา-วรทกฺขิณุตฺตรา-ธรานิ ววตฺถายมสญฺญายํ’’ (ปา,๑,๑,๓๔) ย ตฺย ต เอต อิม อมุ กึ เอก ตุมฺห อมฺหฯ

๑๐๐. สํสานํฯ

สพฺพาทิโต นํวจนสฺส สํสานํ โหนฺติฯ สพฺเพสํ, สพฺเพสานํฯ

๑๐๑. ฆปา สสฺส สฺสา วาฯ

สพฺพาทีนํ ฆปโต สสฺส สฺสา วา โหติ, สพฺพสฺสา สพฺพาย, ปคฺคหณมุตฺตรตฺถํฯ

๑๐๒. สฺมิโน สฺสํฯ

สพฺพาทีนํ ฆปโต สฺมิโน สฺสํ วา โหติ, สพฺพสฺสํ สพฺพาย, อมุสฺสํ อมุยาฯ

๑๐๓. ยํฯ

ฆปโต สฺมิโน ยํ วา โหติ, กญฺญายํ กญฺญาย, รตฺติยํ รตฺติยา, วธุยํ วธุยา, สพฺพายํ สพฺพาย, อมุยํ อมุยาฯ

๑๐๔. ติํ สภาปริสายฯ

สภาปริสาหิ สฺมิโน ติํ วา โหติ, สภติํ สภาย, ปริสติํ ปริสายฯ

๑๐๕. ปทาทีหิ สิฯ

เอหิ สฺมิโน สิ โหติ วา, ปทสิ ปทสฺมึ, พิลสิ พิลสฺมึฯ

๑๐๖. นาสฺส สาฯ

ปทาทีหิ นาสฺส สา โหติ วา, ปทสา ปเทน, พิลสา พิเลนฯ

๑๐๗. โกธาทีหิฯ

เอหิ นาสฺส สา โหติ วา, โกธสา โกเธน, อตฺถสา อตฺเถนฯ

๑๐๘. อเตนฯ

อการนฺตโต ปรสฺส นาวจนสฺส เอนาเทโส โหติ, พุทฺเธน, อโตติ กึ? อคฺคินาฯ

๑๐๙. สิสฺโสฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สิสฺส โอ โหติ, พุทฺโธ, อโตตฺเวว? อคฺคิฯ

๑๑๐. กฺวเจ วาฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สิสฺส เอ โหติ วา กฺวจิ, วนปฺปคุมฺเพ ยถา ผุสฺสิตคฺเคฯ อปวาทวิสเยปิ พหุลํวีธานา-สุเข ทุกฺเข ฯ วาติ กึ? วนปฺปคุมฺโพ กฺวจีติ กึ? ปกฺเข สพฺพตฺถ มา โหตุฯ

๑๑๑. อํ นปุํสเกฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สิสฺส อํ โหติ นปุํสกลิงฺเคฯ รูปํฯ

๑๑๒. โยนํ นิฯ

อการนฺตโต นามสฺมา โยนํ นิ โหติ นปุํสเกฯ สพฺพานิ รูปานิ, นิจฺจวิธาเน ผลํ เอกจฺจาทิสพฺพาทีนํ ปฐมายํฯ

๑๑๓. ฌลา วาฯ

ฌลโต โยนํ นิ โหติ วา นปุํสเก, อฎฺฐีนิ อฎฺฐี, อายูนิ อายูฯ

๑๑๔. โลโปฯ

ฌลโต โยนํ โลโป โหติ, อฎฺฐี, อายู, อคฺคี, ภิกฺขู, ฌลาตฺเวว? อคฺคโยฯ ปเคว กสฺมา น โหติ? อนฺตรงฺคตฺตา อการสฺสฯ

๑๑๕. ชนฺตุเหตฺวีฆเปหิ วาฯ

ชนฺตุเหตูหิ อีการนฺเตหิ ฆป สญฺเญหิ จ ปเรสํ โยนํ วา โลโป โหติ, ชนฺตู ชนฺตุโย, เหตู เหตุโย, ทณฺฑี ทณฺฑิโย, กญฺญา กญฺญาโย, รตฺตี รตฺติโย, อิตฺถี อิตฺถิโย, เธนู เธนุโย, วธู วธุโยฯ

๑๑๖. เย ปสฺสิวณฺณสฺสฯ

ปสญฺญสฺส อิวณฺณสฺส โลโป โหติ วา ยกาเร, รตฺโย รตฺยา, รตฺยํ, โปกฺขรญฺโญ, โปกฺขรญฺญา, โปกฺขรญฺญํ, วา ตฺเวว? รตฺติโย, ปสฺสาติ กึ? ทณฺฑิโย, อิวณฺณสฺสาติ กึ? เธนุโย วธุโยฯ กถํ ‘อนุญฺญาโต อหํ มตฺยา’ติ? ‘เย ปสฺสา’ติ โยควิภาคาฯ

๑๑๗. คสีนํฯ

นามสฺมา คสีนํ โลโป โหติ วิชฺฌนฺตราภาเว, โภ ปุริส, อยํ, ทณฺฑีฯ

๑๑๘. อสงฺเขฺยหิ สพฺพาสํฯ

อวิชฺชมานสงฺเขฺยหิ ปราสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติ, จ วา เอว เอวํ, เอตสฺมาเยว ลิงฺคา อสงฺเขฺยหิ สฺยาทฺยุปฺปตฺติ อนุมียเตฯ

๑๑๙. เอกตฺถตายํฯ

เอกตฺถีภาเว สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติ พหุลํ, ปุตฺตียติ, ราชปุริโส, วาสิฏฺโฐ, กฺวจิ น โหติ พหุลํ วิธานา-ปรนฺตโป, ภคนฺทโร, ปรสฺสปทํ, อตฺตโนปทํ, ควมฺปติ, เทวานํปิยติสฺโส, อนฺเตวาสี, ชเนสุโต มมตฺตํ มามโกฯ

๑๒๐. ปุพฺพสฺมามาทิโตฯ

อมาเทกตฺถา ปุพฺพํ ยเทกตฺถํ ตโต ปราสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติฯ อธิตฺถิฯ อิธ น โหติ พหุลํ

วิธานา ยถาปตฺถียา, ยถาปริสาย, ปุพฺพสฺมาติ กึ? คามคโตฯ

๑๒๑. นาโตม ปญฺจมิยาฯ

อมาเทกตฺถา ปุพฺพํ ยเทกตฺถมการนฺตํ, ตโต ปราสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป น โหติ, อนฺตุ, ภวตฺยปญฺจมฺยา, อุปกุมฺภํ, อปญฺจมิยาติ กึ? อุปกุมฺภา อานยฯ

๑๒๒. วา ตติยาสตฺตมินํฯ

อมาเทกตฺถา ปุพฺพํ ยเทกตฺถมการนฺตํ, ตโต ปราสํ ตติยาสตฺถมีนํ วา อํ โหติ, อุปกุมฺเภน กตํ, อุปกุมฺภํ กตํ, อุปกุมฺเต นิเธหิ, อุปกุมฺภํ นิเธหิฯ

๑๒๓. ราชสี นามฺหิฯ

นามฺหิ ราชสฺสิ วา โหติ, สพฺพทตฺเตน ราชินา, วาตฺเวว? รญฺญาฯ

๑๒๔. สุนํหิสูฯ

ราชสฺส อู โหติ วา สุนํหิสุ, ราชูสุ ราเชสุ, ราชูนํ รญฺญํ, ราชูหิ ราเชหิฯ

๑๒๕. อิมสฺสาทิตฺถิยํเฎฯ

อิมสทฺทสฺสานิตฺถิยํ เฎ โหติ วา สุนํหิสุ, เอสุ อิเมสุ, เอสํ อิเมสํ, เอสิ อิเมหิ, อนิตฺถิยนฺติ กึ? อิมาสุ, อิมาสํ, อิมาหิฯ

๑๒๖. นามฺห นิมิฯ

อิมสทฺทสฺสานิตฺถิยํ นามฺหิ อนอิมิอิจฺจาเทสา โหนฺติ, อเนน อิมีนา, อนิตฺถิยํตฺเวว? อิมายฯ

๑๒๗. สิมฺห นปุํสกสฺสายํฯ

อิมสทฺทสฺสานปุํสกสฺส อยํ โหติ สิมฺหิ, อยํ ปุริโส, อยํ อิตฺถี, อนปุํสกสฺสาติ กึ? อิมํฯ

๑๒๘. ตฺยเตตานํ ตสฺส โสฯ

ตฺยเตตานมนปุํสกานํ ตสฺส โส โหติ สิมฺหิ, สฺโย ปุริโส, สฺยา อิตฺถี, เอวํ โส, สา, เอโส, เอสา, อนปุํสกสฺเสตฺเวว? ตฺยํ, ตํ, เอตํฯ

๑๒๙. มสฺสามุสฺสฯ

อนปุํสกสฺสามุสฺส มการสฺส โส โหติ สิมฺหิ, อสุ ปุริโส, อสุ อิตฺถีฯ

๑๓๐. เก วาฯ

อมุสฺส มสฺส เก วา โส โหติ, อสุโก อมุโก, อสุกา อมุกา, อสุกํ อมุกํ, อสุกานิ อมุกานิฯ

๑๓๑. ตตสฺส โน ตพฺพาสุฯ

ตสทฺทสฺส ตสฺส โน วา โหติ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ, เน เต นาโย ตาโย, นํ ตํ, นานิ ตานิ อิจฺจาทิฯ

๑๓๒. ฎ สสฺมาสฺมึสฺสายสฺสํสฺสาสํมฺหามฺหิสฺวิ มสฺส จฯ

สาทีสฺวิมสฺส ตตสฺส จ โฎ วา โหติ, อสฺส อิมสฺส, อสฺมา อิมสฺมา, อสฺมึ อิมสฺมึ, อสฺสาย อิมิสฺสาย, อสฺสํ อิมิสฺสํ, อสฺสา อิมิสฺสา, อาสํ อิมาสํ, อมฺหา อิมมฺหา, อมฺหิ อิมมฺหิ, อสฺส ตสฺส, อสฺมา ตสฺมา, อสฺมึ ตสฺมึ, อสฺสาย ตสฺสาย, อสฺสํ ตสฺสํ, อสฺสา ตสฺสา, อาสํ ตาสํ, อมฺหา ตมฺหา, อมฺหิ ตมฺหิ, สฺสายาทิคฺคหณมาเทสนฺตเร มา โหตูติฯ

๑๓๓. เฎ สิสฺสิสิสฺมาฯ

อิสิสฺมา สิสฺส เฎ วา โหติ, ‘โย นฺวชฺช วินเย กงฺขํ, อตฺถธมฺมวิทู อิเส’, วาตฺเวว? อิสิฯ

๑๓๔. ทุติยสฺส โยสฺสฯ

อิสิสฺมา ปรสฺส ทุติยาโยสฺส เฎ วา โหติ, ‘สมเณ พฺราหฺมเณ วนฺเท, สมฺปนฺนจรเณ อิเส’, วาตฺเวว? อิสโย ปสฺส, ทุติยสฺสาติ กึ? อิสโย ติฎฺฐนฺติฯ

๑๓๕. เอกจฺจาทีห โตฯ

อการนฺเตหิ เอกจฺจาทีหิ โยนํ เฎ โหติ, เอกจฺเจ ติฎฺฐนฺติ, เอกเจ ปสฺส, อโตติ กึ? เอกจฺจาโย, เอวํ เอส ส ปฐมฯ

๑๓๖. น นิสฺส ฎาฯ

เอกจฺจาทีหิ ปรสฺส นิสฺส ฎา น โหติ, เอกจฺจานิฯ

๑๓๗. สพฺพาทีหี ฯ

สพฺพาทีหิ ปรสฺส นิสฺส ฎา น โหติ, สพฺพานิฯ

๑๓๘. โยนเมฎฯ

อการนฺเตหิ สพฺพาทีหิ โยนเมฎ โหติ, สพฺเพ ติฎฺฐนฺติ, สพฺเพ ปสฺส, อโตตฺเวว? สพฺพาโยฯ

๑๓๙. นาญฺญํ จนามปฺปธานาฯ

นามภูเตหี อปฺปธาเนหิ จ สพฺพาทีหิ ยํ วุตฺตํ, ยญฺจาญฺญํ สพฺพาทิการิยํ, ตํ น โหติ, เต สพฺพา, เต ปิยสพฺพา, เต อติสพฺพาฯ

๑๔๐. ตติยตฺถโยเคฯ

ตติยตฺเถน โยเค สพฺพาทีหิ ยํ วุตฺตํ, ยญฺจาญฺญํ สพฺพาทิ การิยํ, ตํ น โหติ, มาเสน ปุพฺพานํ มาสปุพฺพานํฯ

๑๔๑. จตฺถสมาเสฯ

จตฺถสมาสวิสเย สพฺพาทีหิ ยํ วุตฺตํ, ยญฺจาญฺญํ สพฺพาทิการิยํ, ตํ น โหติ, อิกฺขิณุตฺตรปุพฺพานํ, สมาเสติ กึ? อมุสญฺจ เตสญฺจ เทหิฯ

๑๔๒. เวฎฯ

เอตฺถสมาสวิสธย สพฺพาทีหิ ยธสฺสฎ วุตฺโต, ตสฺส วา โหติ, ปุคฺคุตฺตเร, ปุพฺพุตฺตราฯ

๑๔๓. ปุพฺพาทีหิ ฉหีฯ

เอเตหิ ปุพฺพาทีหิ ฉหิ สวิสเย เอฎ วา โหติ, ปุพฺเพ ปุพฺพา, ปเร ปรา, อปเร อปรา, ทกฺขิเณ ทกฺขิณา, อุตฺตเร อุตฺตรา, อธเร อธรา, ฉหิติกึ? เยฯ

๑๔๔. มนาทีหิ สฺมึสํนาสฺมานํ สิโสโอสาสาฯ

มนาทีหิ สฺมิมาทีนํ สิโสโอสาสา วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, มนสิ มนสฺมึ, มนโส มนสฺส, มโน มนํ, มนสา มเนน, มนสา มนสฺมา, กถํ ‘ปุตฺโต ชาโต อเจตโส, หิตฺวา ยาติ สุเมธโส, สุทฺธุตฺตรวาสสา, เหมกปฺปนวาสเส’ติ? สกตฺเถณตฺถาฯ มนตม ตป เตช สิร อุร วจ โอช รชยส ปย (๖) ‘‘สรวยา-ยวาสเจตา ชลาสยากฺขยโลหปฎมเนสุ’’ฯ

๑๔๕. สโต สพ เภฯ

สนฺถสทฺทสฺส สพ ภวติ ภกาเร, สพฺภิฯ

๑๔๖. ภวโต วา โภนฺโต คโยนาเสฯ

ภวนฺตสทฺทสฺส โภนฺตาเทโส วา โหติ คโยนาเส, โภนฺต ภวํ, โภนฺโต ภวนฺโต, โภตา ภวตา, โภโต ภวโต, โภ อิติ อามนฺตเณ นิปาโต ‘กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา’, เอวํ ภวนฺตติ, ภทฺเทติ สทฺทนฺถเรน สิทฺธํ, สทฺธนฺถอิติ ทสฺส ทฺวิภาเวนฯ

๑๔๗. สิสฺสาคฺคิโต นิฯ

อคฺคิสฺมา สิสฺส นิ โยติ วา, อคฺคินิ อคฺคิฯ

๑๔๘. นฺตสฺสํฯ

สิมฺหิ นฺตปฺปจฺจยสฺส อํ โหติ วา, คจฺฉํ คจฺฉนฺโตฯ

๑๔๙. ภูโตฯ

ภูธาตุโต นฺตสฺส อํ โหติ สิมฺหิ นิจฺจํ ปุนพฺพิธานา, ภวํฯ

๑๕๐. มหนฺตารหนฺตานํ ฎา วาฯ

สิมฺหิ มหนฺตารหนฺตานํ นฺตสฺส ฎา วา โหติ, มหา มหํ, อรหา อรหํฯ

๑๕๑. นฺตุสฺสฯ

สิมฺหิ นฺตุสฺส ฎา โหติ, คุณวาฯ

๑๕๒. อํงํ นปุํสเกฯ

นฺตุสฺส อํงํ โหนฺติ สิมฺหิ นปุํสเก, คุณวํ กุลํ, คุณวนฺตํ กุลํ, นปุํสเกติํ กึ? สีลวา ภิกฺขุฯ

๑๕๓. หิมวโต วา โอฯ

หิมวโต สิมฺหี นฺตุสฺส โอ วา โหติ, หิมวนฺโต หิมวาฯ

๑๕๔. ราชาทิยุวาทิตฺวาฯ

ราชาทีหิยุวาทีหิ จ สิสฺส อา โหติ, ราชา, ยุวาฯ ราช พฺรหฺม สข อตฺต อาตุม (๗) ‘‘ธมฺโม วาญฺญตฺเถ’’ ทฬฺหธมฺมา, อสฺม, (๘) ‘‘อิโม ภาเว’’ อณิมา, (มหิมา, คริมา) ลฆิมา, ยุว สา สุวา มฆว ปุม วตฺตหฯ

๑๕๕. วามฺหานงฯ

ราชาทีนํ ยุวาทีนํ จ อานง โหติ วา อํมฺหิ, ราชานํ ราชํ, ยุวานํ ยุวํฯ

๑๕๖. โยนมาโนฯ

ราชาทีหิ ยุวาทีหิ จ โยนํ อาโน วา โหติ, ราชาโน ยุวาโน, วา ตฺเวว? ราชา ราเช, ยุวา ยุเวฯ

๑๕๗. อาโยโน จ สขาฯ

สขโต โยน มาโย โน โหนฺติ วา อาโน จ, สขาโย, สขิโน, สขาโน, วา ตฺเวว? สขา, สเขฯ

๑๕๘. เฎ สฺมิโนฯ

สขโต สฺมิโน เฎ โหติ, สเข, นิจฺจตฺโถ-ยมารมฺโภฯ

๑๕๙. โนนาเสสฺวิฯ

สขสฺส อิ โหติ โนนาเสสุ, สขิโน, สขินา, สขิสฺสฯ

๑๖๐. สฺมานํสุ วาฯ

สขสฺส อิ วา โหติ สฺมานํสุ, สขิสฺมา สขสฺมา, สขีนํ สขานํฯ

๑๖๑. โยสฺวํหิสุ จารงฯ

สขสฺส อารง วา โหติ โยสฺวํหิสุ สฺมานํสุ จ, สขาโร สขาโย, สขาเรสุ สเขสุ, สขารํ สขํ, สขาเรหิ สเขหิ, สขารา สขา, สขสฺมา, สขารานํ สขานํฯ

๑๖๒. ลฺถุปิตาทีนมเสฯ

ลฺตุปฺปจฺจยนฺตานํ ปิตาทีนํ จ อารง โหตี สโต-ญฺญตฺร, กตฺตาโร, ปิตโร, กตฺตารํ, ปิตรํ, กตฺตารา, ปิตรา, กตฺตริ, ปิตริ, อเสติ กึ? กตฺตุโน, ปิตุโนฯ

๑๖๓. นมฺหิ วาฯ

นมฺหิ ลฺตุปิตาทีนุมานง วา โหติ, กตฺตารานํ กตฺตูนํ, ทิตรานํ ปิตุนฺนํฯ

๑๖๔. อาฯ

นมฺหิ ลฺตุปิตาทีนมา วา โหตี, กตฺตานํ กตฺตูนํ, ปีตานํ ปิตุนฺนํฯ

๑๖๕. สโลโปฯ

ลฺตุปิตาทิหิ สสฺส โลโป วา โหติ, กตฺถุ กตฺถุโน, สกมนฺตาตุ สกมนฺธาตุโน, ปีตุ ปิตุโนฯ

๑๖๖. สุหิสฺวารงฯ

สุหิสุ ลฺตุปิตาทีนมารง วา โหติ, กตฺตาเรสุ กตฺตูสุ, ปิตเรสุ ปิตูสุ, กตฺตาเรหิ กตฺตูหิ, ปิตเรหิ ปีตูหีฯ

๑๖๗. นชฺชาโยสฺมามฯ

โยสุ นทิสทฺทสฺส อาม วา โหติ, นชฺชาโย นทิโยฯ

๑๖๘. ฎิ กติมฺหาฯ

กติมฺหา ธยานํ ฎิ โหติ, กติ ติฎฺฐนฺติ, กติ ปสฺสฯ

๑๖๙. ฎ ปญฺจาทีหิ จุทฺทสหิฯ

ปญฺจาทีหิ จุทฺทสหิ สํขฺยาหิ โยนํ โฎ โหติ ปญฺจ, ปญฺจ, เอวํ ยาว อฎฺฐารสาฯ ปญฺจาทีหีติ กึ? เทฺว, ตโย, จตฺตาโร, จุทฺธสหีติ กึ? เทฺว วิสติโยฯ

๑๗๐. อุภโคหิ โฎฯ

อุภโคหิ โยนํ โฎ โหติ, อุโภ, อุโภ, คาโว, คาโว, กถํ ‘อิเมกรตฺถิํ อุภโย วสามา’ติ? โฎมฺหิ ยการาคโมฯ

๑๗๑. อารง สฺมาฯ

อารวาเทสโต โยนํ โฎ โหติ, สขาโร, กตฺตาโร, ปิตโรฯ

๑๗๒. โฎเฎ วาฯ

อารวาเทสมฺหา โยนํ โฎเฎ วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, สขาโร, สขาเร สขาโย, โฎคฺคหณํ ลาฆวตฺถํฯ

๑๗๓. ฎา นาสฺมานํฯ

อารวาเทสมฺหา นาสฺมานํ ฎา โหติ, กตฺตารา, กตฺตราฯ กูจิ วา โหติ พยุลาธิการา, เอตาทิสา สขารมฺหาฯ

๑๗๔. ฎิ สฺมิโนฯ

อารวาเทสมฺหา สฺมิโน ฎิ โหติ, กตฺตริ, วิตริฯ

๑๗๕. ทิวาทิโตฯ

ทิวาทีหิ นาเมหิ สฺมิโน ฎิ โหติ, ทิวิ, ภุวิฯ นิจฺจํ วการาคโมฯ

๑๗๖. รสฺสารงฯ

สฺมิมฺหิ อาโร รสฺโส โหติ, กตฺตริ, นตฺตริฯ

๑๗๗. ปิตาทีนมนตฺวาทีนํฯ

นตฺวาทิวชฺชิตานํ ปิตาทีนมาโร รสฺโส โหติ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ, ปิตโร, ปิตรํ, อนุตฺวาทีนนฺติ กึ? นตฺตาโรฯ

๑๗๘. ยุวาทีนํ สุหิสฺวานงฯ

สุหิสุ ยุวาทีนํ อานง โหติ, ยุวาเนสุ, ยุวาเนหิฯ

๑๗๙. โนนาเนสฺวาฯ

เอสุ ยุวาทีนมา โหติ, ยุวาโน, ยุวานา, ยุวาเนฯ

๑๘๐. สฺมาสฺมินฺนํ นาเนฯ

ยุวาทีหิ สฺมาสฺมินฺนํ นาเน โหนฺติ ยถากฺกมํ, ยุวานา, ยุวาเนฯ

๑๘๑. โยนํ โนเน วาฯ

ยุวาทีหิ โยนํ โนเน วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, ยุวาโน, ยุวาเน, วาติ กึ? ยุเว ปสฺส, โนคฺคหณํ ลาฆวตฺถํฯ

๑๘๒. อิโต ญฺญตฺเถ ปุเมฯ

อญฺญปทตฺเถ วตฺตมานา อิการนฺตโต นามสฺมา โยนํ โนเน วา โหนฺติ ยถากฺกมํ ปุลฺลิงฺเค, โตมรงฺกุสปาณิโน, โตมรงฺกุสปาณิเน, วาตฺเวว? โตมรงฺกุสปาณโย, อญฺญตฺเถติ กึ? ปาณโยฯ

๑๘๓. เน สฺมิโน กฺวจิฯ

อญฺญปทตฺเถ วตฺถมานา อิการนฺตโต นามสฺมา สฺมิโน เน โหติ วา กฺวจิ ปุลฺลิงฺเค, กตญฺญุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริย วุตฺติเน, วาตฺเวว? อริยวุตฺติมฺหิ, ปุเมตฺเวว? อริยวุตฺติยาฯ

๑๘๔. ปุมาฯ

ปุมสทฺทโต สฺมิโน ยํ วุตฺตํ, ตํ วา โหติ, ปุมาเน ปุเมฯ

๑๘๕. นามฺหิฯ

ปุมสฺส นามฺหิ ยํ วุตฺตํ, ตํ วา โหติ, ปุมานา ปุเมนฯ

๑๘๖. สุมฺหา จฯ

ปุมสฺส สุมฺหิ ยํ วุตฺตํ, ตํ อา จ วา โหติ, ปุมาเนสุ, ปุมาสุ ปุเมสุํฯ

๑๘๗. คสฺสํฯ

ปุมสทฺทโต คสฺส อํ วา โหติ, โภ ปุมํ โภ ปุม, โภ อิตฺติปุมํ โภ อิตฺถิปุมฯ

๑๘๘. สาสฺสํเส จานงฯ

สาสทฺทสฺส อานง โหติ อํเส เค จ, สานํ, สานสฺส, จภา สานฯ

๑๘๙. วตฺตหา สนํนํ โนนานํฯ

วตฺตหา สนํนํ โนนานํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, วตฺตหาโน, วตฺตหานานํฯ

๑๙๐. พฺรหฺมสฺสุ วาฯ

พฺรหฺมสฺส อุ วา โหติ สนํสุ, พฺรหฺมุโน พฺรหฺมสฺส, พฺรหฺมูนํ พฺรหฺมานํฯ

๑๙๑. นามฺหิฯ

พฺรหฺมสฺส อุ โหติ นามฺหิ, พฺรหฺมุนาฯ

๑๙๒. ปุมกมฺมถามทฺธานํ วา สสฺมาสุ จฯ

ปุมาทินมุ โหติ วา สสฺมาสุ นามฺหิ จ, ปุมุโน ปุมสฺส, ปุมุนา ปุมานา, ปุมุนา ปุมานา, กมฺมุโน กมฺมสฺส, กมฺมุนา กมฺมสฺมา, กมฺมุนา กมฺมนา, ถามุโน ถามสฺส, ถามุนา ถามสฺมา, ถามุนา ถาเมน, อทฺธุโน อทฺธสฺส, อทฺธุนา อทฺธสฺมา, อทฺธุนา อทฺธนาฯ

๑๙๓. ยุวา สสฺสิโนฯ

ยุวา สสฺส วา อิโน โหติ, ยุวิโน ยุวสฺสฯ

๑๙๔. โน-ตฺตาตุมาฯ

อตฺตาตุเมหิ สสฺส โน โหติ วา, อตฺตโน อตฺตสฺส, อาตุมโน อาตุมสฺสฯ

๑๙๕. สุหีสุ นกฯ

อตฺตอาตุมานํ สุหิสุ วา นก โหติ, อตฺตเนสุ อตฺเตสุ อาตุมเนสุ อาตุเมสุ, อตฺตเนหิ อตฺเตหิ อาตุมเนหิ อาตุเมหิ, กถํ ‘เวริเนสุ’ติ? ‘นก’ อิติ โยควิภาคาฯ

๑๙๖. สฺมาสฺส นา พฺรหฺมา จฯ

พฺรหฺมา อตฺตอาตุเมหิ จ สฺวาสฺส นา โหติ, พฺรหฺมุนา, อตฺตนา, อาตุมนาฯ

๑๙๗. อิเมตานเมนานฺวาเทเส ทุติยายํฯ

อิมเอตสทฺทานํ กถิตานุกถนวิสเย ทุติยายเมนาเทโส โหติ, อิมํ ภิกฺขุํ วินยมชฺฌาปย, อโถ เอนํ ธมฺมมชฺฌาปย, อิเม ภิกฺขู วินยมชฺฌาปย, อโถ เอเน ธมฺมมชฺฌาปย, เอวเมตสฺส จ โยชนิยํฯ

๑๙๘. กิสฺส โก สพฺพาสุฯ

สพฺพาสุ วิภตฺติสุ กิสฺส โก โหติ, โก, เอก, กา, กาโย, กํ, กานิ, เกเนจฺจามิฯ

๑๙๙. กิ สสฺมึสุ วานิตฺถิยํฯ

อนิตฺถิยํ กิสฺส กิ วา โหติ สสฺมึสุ, กิสฺส กสฺส, กิสฺมึ กสฺมึ, อนิตฺถิยนฺติ กึ? กสฺสา, กสฺสํฯ

๒๐๐. กิมํสิสุ สห นปุํสเกฯ

อํสิสุ สห เตหิ กึสทฺทสฺส กึ โหติ นปุํสเกฯ กึ, กึ, นปุํสเกติ กึ? โก, กํฯ

๒๐๑. อิมสฺสิทํ วาฯ

อํสิสุ สห เตติ อิมสฺส อิทํ โหติ วา นปุํสเก, อิทํ อิมํ, อิทํ อิมํฯ

๒๐๒. อมุสฺสาทุํฯ

อํสิสุ สห เตหิ อมุสฺส อทุํ โหติ วา นปุํสเก, อทุํ อมุํ, อทุํ อมุํฯ

๒๐๓. สุมฺหามุสฺสาสฺมาฯ

อมฺหสฺส อสฺมา โหติ วา สุมฺหิ, ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว, วา ตฺเวว? อมฺเหสุฯ

๒๐๔. นํมฺหิ ติจตุนฺนมิตฺถิยํ ติสฺสจตสฺสาฯ

นํมฺหิ ติจตุนฺนํ ติสฺสจตสฺสา โหนฺติ อิตฺถิยํ ยถากฺกมํ, ติสฺสนฺนํ จตสฺสนฺนํ, อิตฺถิยนฺติ กึ? ติณฺณํ จตุนฺนํฯ

๒๐๕. ติสฺโสจตสฺโส โยมฺหิ สวิภตฺตีนํฯ

วิภตฺติสหิตานํ ติจตุนฺนํ โยมฺหิ ติสฺโส จตสฺโส โหนฺติ อิตฺถิยํ ยถากฺกมํ, ติสฺโส จตสฺโสฯ

๒๐๖. ตีณิจตฺตาริ นปุํสเกฯ

โยมฺหิ สวิภตฺตีนํ ติจตุนฺนํ ยถากฺกมํ ตีณิจตฺตาริ โหนฺติ นปุํสเก, ตีณิฯ จตฺตาริฯ

๒๐๗. ปุเม ตโย จตฺตาโรฯ

โยมฺหิ สวิภตฺตีนํ ติจตุนฺนํ ตโยจตฺตาโร โหนฺติ ยถากฺกมํ ปุลฺลิงฺเค, ตโย, จตฺตาโรฯ

๒๐๘. จตุโร วา จตุสฺสฯ

จตุสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส โยมฺหิ จตุโร วา โหติ ปุลฺลิงฺเค, จตุโร ชนา สํวิธาย, กถํ ‘จตุโร นิมิตฺเต นาทฺทสฺสาสิ’นฺติ? ลิงฺควิปลฺลาสาฯ

๒๐๙. มยมสฺมามฺหสฺสฯ

โยสฺวมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส มยมสฺมา วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, มยํ, อสฺมา, อมฺเหฯ

๒๑๐. นํเสสฺวสฺมากํมมํฯ

นํเสสฺวมุสฺส สวิภตฺติสฺส อสฺมากํ มมํ โหนฺติ วา ยถากฺกมํ, อสฺมากํ, อมฺหากํ, มมํ มมฯ

๒๑๑. สิมฺห-หํฯ

สิมฺหิ อมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส อหํ โหติ, อหํฯ

๒๑๒. ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวมมฺหิ จฯ

อํมฺหิ สิมฺหิ จ ตุมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส ตุวํตฺวํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตุวํ, ตฺวํฯ

๒๑๓. ตยาตยีนํ ตฺว วา ตสฺสฯ

ตุมฺหสฺส ตยาตยีนํ ตการสฺส ตฺว โหติ วา, ตฺวยา ตยา, ตฺวยิ ตยิฯ

๒๑๔. สฺมามฺหิ ตฺวมฺหาฯ

สฺวามฺหิ ตุมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส ตฺวมฺหา โหติ วา, ปตฺตา นิสฺสํ สยํ ตฺวมฺหา, วา ตฺเวว? ตฺวยาฯ

๒๑๕. นฺตนฺตูนํนฺโตโยมฺหี ปฐเมฯ

ปฐเม โยมฺหิ นฺตนฺตูนํ สวิภตฺตีนํ นฺโตอิจฺจาเทโส วา โหติ, คจฺฉนฺโต, คจฺฉนฺตา, คุณวนฺโต คุณวนฺตาฯ

๒๑๖. ตํ นํมฺหิฯ

นํมฺหิ นฺตนฺตูนํ สวิภตฺถีนํ ตํ วา โหติ, คจฺฉตํ คจฺฉนฺตานํ, คุณวตํ คุณวนฺตานํฯ

๒๑๗. โตตาติตา สสฺมาสฺมึนาสุฯ

สาทีสุ นฺตนฺตูนํ สวิภตฺตีนํ โตตาติตา โหนฺติ วา ยถากฺกมํ, คจฺฉโต คจฺฉนฺตสฺส, คุณวโต คุณวนฺตสฺส, คจฺฉตา คจฺฉนฺตมฺหา, คุณวตา คุณวนฺถมฺหา, คจฺฉติ คจฺฉนฺเต, คุณวติ คุณวนฺเต, คจฺฉตา คจฺฉนฺเตน, คุณวตา คุณวนฺเตนฯ

๒๑๘. ฎฎาอํ เคฯ

เค ปเร นฺตนฺตูนํ สวิภตฺตีนํ ฎฎาอํ อิจฺจาเทสา โหนฺติ, โภ คจฺฉ, โภ คจฺฉา, โภ คจฺฉํ, โต คุณว, โภ คุณวา, โภ คุณวํฯ

๒๑๙. โยมฺหิ ทฺวินฺนํ ทุเวเทฺวฯ

โยมฺหี ทฺวีสฺส สวิภตฺติสฺส ทุเวเทฺว โหนฺติ ปจฺเจกํ, ทุเว, เทฺวฯ

๒๒๐. ทุวินฺนํ นํมฺหิ วาฯ

นํมฺหิ ทฺวิสฺส สวิภตฺติสฺส ทุวินฺนํ โหติ วา, ทุวินฺนํ, ทฺวินฺนํฯ

๒๒๑. ราชสฺส รญฺญํฯ

นํมฺหิ ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺญํ โหติ วา, รญฺญํ ราชานํฯ

๒๒๒. นาสฺมาสุ รญฺญาฯ

นาสฺมาสุ ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺญา โหติ, รญฺญา กตํ, รญฺญา นิสฺสฎํฯ

๒๒๓. รญฺโญ รญฺญสฺส ราชิโน เสฯ

เส ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺโญ รญฺญสฺส ราชิโน โหนฺติ, รญฺโญ, รญฺญสฺส, ราชิโนฯ

๒๒๔. สฺมิมฺหิ รญฺเญราชินิฯ

สฺมิมฺหิ ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺเญ ราชินิ โหนฺติ, รญฺเญ, ราชินิฯ

๒๒๕. สมาเส วาฯ

สมาสวิสเย เอเต อาเทสา ราชสฺส วา โหนฺติ, กาสิรญฺญา กาสิราเชน, กาสิรญฺญา กาสิราชสฺมา, กาสิรญฺโญ กาสิราชสฺส, กาสิรญฺเญ กาสิราเชฯ

๒๒๖. สฺมิมฺหิ ตุมฺหามฺหานํ ตยิมยิฯ

สฺมิมฺหิ ตุมฺหอมุสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยิมยิ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตยิ, มยิฯ

๒๒๗. อํมฺหิ ตํ มํ ตวํ มมํฯ

อํมฺหิ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตํ มํ ตวํ มมํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตํ, มํ, ตวํ, มมํ,

๒๒๘. นาสฺมาสุ ตยามยาฯ

นาสฺมาสุ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยามยา โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตยา กตํ, มยา กตํ, ตยา นิสฺสฎํ, มยา นิสฺสฎํฯ

๒๒๙. ตว มม ตุยฺหํ มยฺหํ เสฯ

เส ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตว มม ตุยฺหํ มยฺหํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตว, ตุยฺหํ, มม, มยฺหํฯ

๒๓๐. งํงากํ นํมฺหิฯ

นํมฺหิ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ งํงากํ โหนฺติ ปจฺเจกํ, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํ, อมฺหํ, อมฺหากํ, ยถาสงฺขฺยมตฺร น วิวจฺฉเตฯ

๒๓๑. ทุติเย โยมฺหิ วาฯ

ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปจฺเจกํ งํงากํ วา โหนฺติ โยมฺหิ ทุติเย, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํ, ตุมฺเห, อมฺหํ, อมฺหากํ, อมฺเหฯ

๒๓๒. อปาทาโท ปทเตกวากฺเยฯ

อิทมธิกตํ เวทิตพฺพํฯ ปชฺชเต-เนนตฺโถติ ปทํ-สฺยาทฺยนฺตํ ตฺยาทฺยนฺตํ จ, ปทสมูโห วากฺยํฯ

๒๓๓. โยนํหิสฺวปญฺจมฺยา โวโนฯ

อปญฺจมิยา โยนํหิสฺวปาทาโท วตฺตมานานํ ปทสฺมา ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ ตุมฺหามฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ โวโน โหนฺติ วา ยถากฺกมํ, ติฎฺฐถ โว, ติฎฺฐถ ตุมฺเห, ติฎฺฐาม โน, ติฎฺฐาม มยํ, ปสฺสติ โว, ปสฺสติ ตุมฺเห, ปสฺสติ โน, ปสฺสติ อมฺเห, ทียเต โว, ทียเต ตุมฺหํ, ทียเต โน, ทียเต อมฺหํ, ธนํ โว, ธนํ ตุมฺหํ, ธนํ โน ธนํ อมฺหํ, กตํ โว, กตํ ตุมฺเหหิ, กตํ โน, กตํ อมฺเหหิ, อปญฺจมฺยาติ กึ? นิสฺสฎํ ตุมฺเหหิ, นิสฺสฎํ อมฺเหหิ, อปาทาโทตฺเวว? ‘พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ, ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ’, ปทโตตฺเวว? ตุมฺเห ติฎฺฐถ, เอกวากฺเยตฺเวว? เทวทตฺโต ติฎฺฐติ คาเม, ตุมฺเห ติฎฺฐถ นคเร, สวิภตฺตีนํตฺเวว? อรหติ ธมฺโม ตุมฺหาทิสานํ, อรหติ ธมฺโม อมฺหาทิสานํฯ

๒๓๔. เตเม นาเสฯ

นามฺหิ เส จ อปาทาโท วตฺตมานานํ ปทสฺมา ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ ตุมฺหามฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ เตเม วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, กตํ เต, กตํ ตยา, กตํ เม, กตํ มยา, ทียเต เต, ทียเต ตว ทียเต เม, ทียเต มม, ธนํ เต, ธนํ ตว, ธนํ เม, ธนํ มมฯ

๒๓๕. อนฺวาเทเสฯ

กถิตานุกถนวิสเย ตุมฺหอมฺห-สทฺทานมาเทสา นิจฺจํ ภวนฺติ ปุนพฺพิธานา, คาโม ตุมฺหํ ปริคฺคโห, อโถ ชนปโท โว ปริคฺคโหฯ

๒๓๖. สปุพฺพา ปฐมนฺตา วาฯ

วิชฺชมานปุพฺพสฺมา ปฐมนฺตา ปเรสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานมาเทสา วา โหนฺติ อนฺวาเทเสปิ, คาเม ปโฎ ตุมฺหากํ, อโถ นคเร กมฺพโล โว, อโถ นคเร กมฺพโล ตุมฺหากํ, สปุพฺพาติ กึ? ปโฎ ตุมฺหากํ, อโถ กมฺพโล โว, ปฐมนฺตาติ กิ? ปโฎ นาคเร ตุมฺหากํ, อโถ กมฺพโล คาเม โวฯ

๒๓๗. น จ วา หา เหวโยเคฯ

จาทีหิ โยเค ตุมฺหอมฺหสทฺทานมาเทสา น โหนฺติ, คาโม ตว จ ปริคฺคโห, มม จ ปริคฺคโห, คาโม ตว วา ปริคฺคโห, มม วา ปริคฺคโห, คาโม ตว ห ปริคฺคโห, มม ห ปริคฺคโห, คาโม ตวาห ปริคฺคโห, มมาห ปริคฺคโห, คาโม ตเวว ปริคฺคโห, มเมว ปริคฺคโห, เอวํ สพฺพตฺถ อุทาหริตพฺพํ, โยเคติ กึ? คาโม จ เต ปริคฺคโห, นครญฺจ เม ปริคฺคโหฯ

๒๓๘. ทสฺสนตฺเถ นาโลจเนฯ

ทสฺสนตฺเถสุ อาโลจนวชฺชิเตสุ ปยุชฺชมาเนสุ ตุมฺหอมฺหสทฺทานมาเทสา น โหนฺติ, คาโม ตุมฺเห อุทฺทิสฺสาคโต, คาโม อมฺเห อุทฺทิสฺสาคโต, อนาโลจเนติ กึ? คาโม โว อาโลเจติ, คาโม โน อาโลเจติฯ

๒๓๙. อามนฺตณํ ปุพฺพมสนฺตํวฯ

อามนฺตณํ ปุพฺพมวิชฺชมานํ วิย โหติ ตุมฺหามฺหสทฺทานมาเทสวิสเย, เทวทตฺต ตว ปริคฺคโห, อามนฺตณนฺติ กึ? กมฺพโล เต ปริคฺคโห, ปุพฺพมิติ กึ? ‘มเยตํ สพฺพมกฺขาตํ, ตุมฺหากํ ทฺวิชปุงฺควา , ปรสฺส หิ อวิชฺชมานตฺเต ‘อปาทาโท’ติ ปฎิเสโธ น สิยาฯ อิวาติ กึ? สวนํ ยถา สิยาฯ

๒๔๐. น สามญฺญวจนเมกตฺเถฯ

สมานาธิกรเณ ปรโต สามญฺญวจนมามนฺตณมสนฺตํ วิย น โหติ, มาณวก ชฎิลก เต ปริคฺคโหฯ ปรสฺสาวิชฺชมานตฺเตปิ ปุพฺพรูปมุปาทายาเทโส โหติ, สามญฺญวจนนฺติ กึ? เทวทตฺต มาณวก ตว ปริคฺคโห, เอกตฺเถติ กึ? เทวทตฺต ยญฺญทตฺต ตุมฺหํ ปริคฺคโหฯ

๒๔๑. พหูสุ วาฯ

พหูสุ วตฺตมานมามนฺตณํ สามญฺญวจนเมกตฺเถ อวิชฺชมานํ วิย วา น โหติ, พฺราหฺมณา คุณวนฺโต ตุมฺหากํ ปริคฺคโห, พฺราหฺมณา คุณวนฺโต โว ปริคฺคโหฯ

อิติ โมคฺคลฺลาเน พฺยากรเณ วุตฺติยํ

สฺยาทิกณฺโฑ ทุติโยฯ