ธัมมปทปาฬิ-แปล ๑๔. พุทธวรรค

๑๔. พุทฺธวคฺโค

คาถาธรรมบท พุทธวรรคที่ ๑๔

๑.มารธีตาวตฺถุ.(๑๔๘)

๑๗๙.

ยสฺส ชิตํ นาวชียติ, ชิตมสฺส โน ยาติ โกจิ โลเก;


ตํ พุทฺธํ อนนฺตโคจรํ, อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถฯ

กิเลสชาติอันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดทรงชนะแล้ว

อันพระองค์ย่อมไม่กลับแพ้ กิเลสชาติหน่อยหนึ่งในโลกย่อมไม่ไปหา

กิเลสชาติที่พระองค์ทรงชนะแล้ว ท่านทั้งหลายจักนำพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ผู้มีอารมณ์หาที่สุดมิได้ ผู้ไม่มีร่องรอย ไปด้วยร่องรอยอะไร. (๑๔:๑)

๑๘๐.

ยสฺส ชาลินี วิสตฺติกา, ตณฺหา นตฺถิ กุหิญฺจิ เนตเว;


ตํ พุทฺธํ อนนฺตโคจรํ, อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถฯ

ตัณหามีข่ายส่ายไปในอารมณ์ต่างๆ

ไม่มีแก่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใด

เพื่อจะนำไปในภพไหนๆ ท่านทั้งหลายจัก

นำพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้นผู้ตรัสรู้แล้ว

มีอารมณ์หาที่สุดมิได้ ผู้ไม่มีร่องรอย ไปด้วยร่องรอยอะไร. (๑๔:๒)

๒.ยมกปฺปาฏิหาริยวตฺถุ.(๑๔๙)

๑๘๑.

เย ฌานปสุตา ธีรา, เนกฺขมฺมูปสเม รตา;


เทวาปิ เตสํ ปิหยนฺติ, สมฺพุทฺธานํ สตีมตํฯ

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเหล่าใด ผู้ขวนขวายแล้วในฌาน

เป็นนักปราชญ์ ยินดีแล้วในธรรมเป็นที่เข้าไประงับ

คือ เนกขัมมะ แม้เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย

ย่อมรักใคร่พระสัมพุทธเจ้าผู้มีสติเหล่านั้น. (๑๔:๓)

๓.เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ.(๑๕๐)

๑๘๒.

กิจฺโฉ มนุสฺสปฏิลาโภ, กิจฺฉํ มจฺจาน ชีวิตํ;


กิจฺฉํ สทฺธมฺมสฺสวนํ, กิจฺโฉ พุทฺธานมุปฺปโทฯ

การได้เฉพาะความเป็นมนุษย์ยาก

ความเป็นอยู่ของสัตว์ทั้งหลายยาก

การฟังพระสัทธรรมยาก

การเกิดขึ้นแห่งพระพุทธเจ้าทั้งหลายยาก. (๑๔:๔)

๔.อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ.(๑๕๑)

๑๘๓.

สพฺพปาปสฺส อกรณํ, กุสลสฺส อุปสมฺปทา;


สจิตฺตปริโยทปนํ, เอตํ พุทฺธาน สาสนํฯ

ความไม่ทำบาปทั้งปวง

ความบำเพ็ญกุศลให้ถึงพร้อม

ความชำระจิตของตนให้ผ่องแผ้ว

นี้เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย. (๑๔:๕)

๑๘๔.

ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา, นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา;


น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี, สมโณ โหติ ปรํ วิเหฐยนฺโตฯ

ความอดทน คือ ความอดกลั้น เป็นตบะอย่างยิ่ง

ท่านผู้รู้ทั้งหลายย่อมกล่าวนิพพานว่าเป็นธรรมอย่างยิ่ง

ผู้ฆ่าสัตว์อื่นไม่ชื่อว่าเป็นบรรพชิต ผู้เบียดเบียนสัตว์อื่น

ไม่ชื่อว่าเป็นสมณะเลย. (๑๔:๖)

๑๘๕.

อนูปวาโท อนูปฆาโต, ปาติโมกฺเข จ สํวโร;

มตฺตญฺญุตา จ ภตฺตสฺมึ, ปนฺตญฺจ สยนาสนํ;


อธิจิตฺเต จ อาโยโค, เอตํ พุทฺธาน สาสนํฯ

การไม่เข้าไปว่าร้ายกัน ๑ การไม่เข้าไปฆ่า ๑

ความสำรวมในพระปาติโมกข์ ๑ ความเป็นผู้รู้จัก

ประมาณในภัต ๑ การนอนการนั่งอันสงัด ๑

การประกอบความเพียรในอธิจิต ๑

นี้เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย. (๑๔:๗)

๕.อนภิรตภิกฺขุวตฺถุ.(๑๕๒)

๑๘๖.

น กหาปณวสฺเสน, ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ;


อปฺปสฺสาทา ทุกฺขา กามา, อิติ วิญฺญาย ปณฺฑิโตฯ

ความอิ่มในกามทั้งหลาย ย่อมไม่มีเพราะฝน คือ

กหาปณะ กามทั้งหลายมีความเพลิดเพลิน [ยินดี]

น้อย เป็นทุกข์ บัณฑิตรู้แล้วด้วยประการฉะนี้. (๑๔:๘)

๑๘๗.

อปิ ทิพฺเพสุ กาเมสุ, รตึ โส นาธิคจฺฉติ;


ตณฺหกฺขยรโต โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกฯ

ท่านย่อมไม่ถึงความยินดีในในกามทั้งหลาย

แม้อันเป็นทิพย์ สาวกของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

เป็นผู้ยินดีแล้วในธรรมเป็นที่สิ้นไปแห่งตัณหา. (๑๔:๙)

๖.อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ.(๑๕๓)

๑๘๘.

พหุํ เว สรณํ ยนฺติ, ปพฺพตานิ วนานิ จ;


อารามรุกฺขเจตฺยานิ, มนุสฺสา ภยตชฺชิตาฯ

มนุษย์เป็นอันมากแล ถูกภัยคุกคามแล้ว

ย่อมถึงภูเขา ป่าอารามและรุกขเจดีย์ว่า เป็นที่พึ่ง. (๑๔:๑๐)

๑๘๙.

เนตํ โข สรณํ เขมํ, เนตํ สรณมุตฺตมํ;


เนตํ สรณมาคมฺม, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติฯ

ที่พึ่งนั้นแลไม่เกษม ที่พึ่งนั้นไม่อุดม เพราะ

บุคคลอาศัยที่พึ่งนั้น ย่อมไม่พ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้. (๑๔:๑๑)

๑๙๐.

โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ, สงฺฆญฺจ สรณํ คโต;


จตฺตาริ อริยสจฺจานิ, สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติฯ

ส่วนผู้ใดถึงพระพุทธเจ้า พระธรรม และพระสงฆ์

ว่าเป็นที่พึ่ง ย่อมเห็นอริยสัจ ๔ ด้วยปัญญาอันชอบ. (๑๔:๑๒)

๑๙๑.

ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ, ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ;


อริยญฺจฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ

คือ ทุกข์ เหตุให้เกิดทุกข์ ความก้าวล่วงทุกข์

และอริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ อัน

ให้ถึงความสงบระงับทุกข์. (๑๔:๑๓)

๑๙๒.

เอตํ โข สรณํ เขมํ, เอตํ สรณมุตฺตมํ;


เอตํ สรณมาคมฺม, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติฯ

ที่พึ่งนั้นแลเป็นที่พึ่งอันเกษม ที่พึ่งนั้นอุดม เพราะ

บุคคลอาศัยที่พึ่งนั้น ย่อมพ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้. (๑๔:๑๔)

๗.อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ.(๑๕๔)

๑๙๓.

ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ, น โส สพฺพตฺถ ชายติ;


ยตฺถ โส ชายตี ธีโร, ตํ กุลํ สุขเมธติฯ

บุรุษอาชาไนยหาได้ยาก ท่านย่อมไม่เกิดในที่ทั่วไป

ท่านเป็นนักปราชญ์ย่อมเกิดในสกุลใด สกุลนั้นย่อมถึงความสุข. (๑๔:๑๕)

๘.สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ.(๑๕๕)

๑๙๔.

สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท, สุขา สทฺธมฺมเทสนา;


สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี, สมคฺคานํ ตโป สุโขฯ

ความเกิดขึ้นแห่งพระพุทธเจ้าทั้งหลาย นำสุขมาให้

พระสัทธรรมเทศนานำสุขมาให้

ความพร้อมเพรียงแห่งหมู่นำสุขมาให้

ความเพียรของผู้พร้อมเพรียงกันให้เกิดสุข. (๑๔:๑๖)

๙.กสฺสปทสพลสฺสสุวณฺณเจติยวตฺถุ.(๑๕๖)

๑๙๕.

ปูชารเห ปูชยโต, พุทฺเธ ยทิ จ สาวเก;


ปปญฺจสมติกฺกนฺเต, ติณฺณโสกปริทฺทเวฯ

ใครๆ ไม่อาจนับบุญของบุคคลผู้บูชาซึ่งปูชารหบุคคล

คือ พระพุทธเจ้าหรือสาวกของพระพุทธเจ้า

ผู้ก้าวล่วงธรรมเครื่องเนิ่นช้า ผู้ข้ามความโศกและ

ความร่ำไรได้แล้ว ว่าบุญนี้มีประมาณเท่านี้. (๑๔:๑๗)

๑๙๖.

เต ตาทิเส ปูชยโต, นิพฺพุเต อกุโตภเย;


น สกฺกา ปุญฺญํ สงฺขาตุํ, อิเมตฺตมปิ เกนจิฯ



พุทฺธวคฺโค จุทฺทสโม นิฏฺฐิโตฯ

ใครๆ ไม่อาจนับบุญของบุคคลผู้บูชาปูชารหบุคคลเหล่านั้น

ผู้คงที่ ผู้นิพพานแล้ว ไม่มีภัยแต่ที่ไหนๆ ว่าบุญนี้ประมาณเท่านี้ . (๑๔:๑๘)

จบพุทธวรรคที่๑๔