๑๖. คนมีปัญญาย่อมตั้งตัวได้

๑๖. คนมีปัญญาย่อมตั้งตัวได้

อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคึว สนฺธมํฯ

„นักปราชญ์ผู้ปัญญาเห็นประจักษ์

ย่อมตั้งตนได้ด้วยต้นทุนแม้น้อย

ดุจคนก่อไฟน้อยๆ ให้เป็นกองใหญ่ ฉะนั้น.“

(กวิทัปปณนีติ, หมวดบัณฑิต, ๑๖, ธัมมนีติ ๓๙๗,  นรทักขทีปนี ๕๐, ขุ.ชา. ๒๗/๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อปฺปเกนปิ = อปฺปเกน+อปิ (อันน้อย+แม้, แม้น้อย) อปฺปก+นา 

เมธาวี (ผู้มีปัญญา, นักปราชญ์) เมธา+วี ปัจจัจในตทัสสัตถิตัทธิต > เมธาวี+สิ วิ. เมธา อสฺส อตฺถีติ เมธาวี. (คนมีปัญญา ชื่อว่า เมธาวี)

ปาภเตน, ปาฏเตน (บรรณาการ, ของขวัญ, ราคา, ทุน) ปาภต+นา นป. 

วิจกฺขโณ (ผู้คิดไตร่ตรอง, ผู้มีปัญญาเห็นประจักษ์, ) วิจกฺขณ+สิ

สมุฏฺฐาเปติ (ให้ตั้งไว้ด้วยดี, ให้ดำรงมั่น) สํ+อุ+√ฐา+ณาเป+ติ ภูวาทิ. เหตุกัตตุ.

อตฺตานํ (ตน, ตัวเอง) อตฺต+นํ

อณุํ (ละเอียด, เล็กน้อย) อณุ+อํ

อคฺคึว = อคฺคึ+อิว (ซึ่งไฟ+เพียงดัง, ดุจ) อคฺคิ+อํ, ส่วน อิว เป็นนิบาตบอกอุปมา

สนฺธมํ, สนฺธมนฺโต (เป่าอยู่, ก่ออยู่) สํ+√ธม+อ+อนฺต > สนฺธมนฺต+สิ แปลง นฺต > นฺตุ กับ สิ เป็น อํ, แจกเหมือน คจฺฉนฺต ศัพท์

..