๒๕. มีอะไรบ้างในโลก..ที่ไม่สำเร็จ

๒๕. มีอะไรบ้างในโลก..

…ที่ไม่สำเร็จแก่ชนผู้ขยันหมั่นเพียร

โลเก อุสฺสาหวนฺตานํ, ชนานํ กิมสาธิยํ;

สาคเรปิ มหาเสตุํ, กปิยูเถหิ พนฺธติฯ

“มีอะไรบ้าง? ในโลก ที่จะไม่สำเร็จ

แก่เหล่าชนผู้มีความขยันหมั่นเพียร

แม้ในทะเลกว้าง เขายังเอาฝูงลิง

สร้างสะพานใหญ่(เป็นทางสัญจรได้).“

(กวิทัปปณนีติ, หมวดบัณฑิต, ๒๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

โลเก (ในโลก) โลก+สฺมึ, หลังศัพท์ที่เป็น อการันต์ ให้แปลง สฺมา เป็น อา, สฺมึ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาสฺมึนํ วา. (รู ๙๐)

อุสฺสาหวนฺตานํ (ผู้มีความอุตสาหะ, -พยายาม, -ขยัน, -เพียร) อุสฺสาหวนฺต+นํ, อุสฺสาห+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต วิ. อุสฺสาโห อสฺส อตฺถีติ อุสฺสาหวา (ความอุตสาหะ มีอยู่ แก่ผู้นั้น เหตุนั้น ผู้นั้น ชื่อว่า อุสฺสาหวา หรือ อุสฺสาหวนฺตุ) แปลง นฺตุ กับ สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า อา สิมฺหิ. (รู ๙๘).

ชนานํ (แก่ชน ท.) ชน+นํ, ในเพราะ สุ, นํ, หิ วิภัตติให้ทำทีฆะสระทั้งปวงอันเป็นที่สุดของศัพท์ด้วยสูตรว่า สุนํหิสุ จ. (รู ๘๗)

กิมสาธิยํ ตัดบทเป็น กึ+อสาธิยํ (อะไรเล่า+สิ่งที่ไม่สำเร็จ) 

กึ (อะไร?) กึ+สิ

อสาธิยํ (สิ่งที่จะไม่สำเร็จ) อสาธิย+สิ

สาคเรปิ ตัดบทเป็น สาคเร+อปิ (แม้ในสาคร, แม้ในทะล) 

สาคเร (ในทะเล) สาคร+สฺมึ

อปิ (แม้) เป็นอุปสัคตัวเดียวเท่านั้นในบรรดาอุปสัค ๒๐ ตัวที่ลงหลังนามศัพท์นิยมเรียกชื่อทางสัมพันธ์ว่า อเปกฺขตฺถ แต่ในบาลีใหญ่มีอรรถมากมาย

มหาเสตุํ (ซึ่งสะพานใหญ่) มหาเสตุ+อํ วิ. มหนฺโต จ โส เสตุ จาติ มหาเสตุ (สิ่งก่อสร้างใหญ่ด้วย สิ่งก่อสร้างนั้นเป็นสะพานด้วย เหตุนั้น ชือว่า มหาเสตุ (สะพานใหญ่) เป็นวิเสสนปุพพปท กัมมธารยสมาส

กปิยูเถหิ (ด้วยฝูงลิง ท.) กปิ (ลิง, ลิงเสม) +ยูถ (ฝูง, หมู่, คณะ, โขลง) > กปิยูถ+หิ, วิ. กปิสฺส ยูโถ กปิยูโถ (หมู่แห่งลิง ชือว่า กปิยูถ) 

พนฺธติ (ย่อมผูก, ย่อมพัน) พนฺธ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. 

..