๖๓. ก่อนที่ลูกจะได้ดี

๖๓. ก่อนที่ลูกจะได้ดี

มาตาปิตุกตาภฺยาโส, คุณิตเมติ พาลโก;

น คพฺภชาติมตฺเตน, ปุตฺโต ภวติ ปณฺฑิโต ฯ

“ลูกน้อยที่พ่อแม่เลี้ยงดูเอาใจใส่,

ย่อมจะเติบโตเป็นคนดีมีคุณธรรม;

บุตร จะกลายเป็นคนฉลาดมีปัญญา

ด้วยสักแต่ว่าเกิดจากครรภ์ หามิได้.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๖๓)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มาตาปิตุกตาภฺยาโส (ผู้ที่มารดาบิดาอบรมมาดีแล้ว, -เลี้ยงดูเอาใจใส่อย่างดียิ่ง) มาตุ+ปิตุ > มาตาปิตุ+กต+อภฺยาส > มาตาปิตุกตาภฺยาส+สิ, เป็นสมาสท้อง (จะลองวิเคราะห์ดูนะครับ) วิ. มาตา จ ปิตา จ มาตาปิตโร, (แม่และพ่อ ชือว่า มาตาปิตุ) เป็นทวันทสมาส; วิ. มาตาปิตูหิ กโต อภฺยาโส ยสฺสาติ โส มาตาปิตุกตาภฺยาโส (ความปรารถนายิ่งอันมารดาและบิดา กระทำแล้วแก่บุตรใด เหตุนั้น บุตรนั้นชื่อว่า ผู้ถูกพ่อแม่ให้ความหวัง) เป็นฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส; ศัพท์ว่า อภฺยาโส ตัดบทเป็น อภิ+อาส (ยิ่ง+ความหวัง = ความหวังดี, ความปรารถนาดี) ศัพท์นี้เป็นการอนุมานเอาตามหลักที่อาจเป็นไปได้ ท่านผู้รู้ทั้งหลายมีความคิดเห็นต่างประการใด ขอเชิญแสดงความเห็นให้เป็นวิทยาทานต่อไป ขออนุทนาล่วงหน้าครับผม.

คุณิตเมติ ตัดบทเป็น คุณิตํ+เอติ (ย่อมถึงความเป็นผู้มีคุณ, ), คุณิตํ (คุณงามความดี) คุณิต+อํ, เอติ (ย่อมถึง) √อิ-คติมฺหิ+อ+ติ  ภูวาทิ. กัตตุ. (อ่านว่า – อิ ธาตุในการไป+อ ปัจจัย (ภูวาทิคณะ) +ติ วิภัตติ (วัตตมานา. ปรัสสบท ปฐมบุรุษ เอกวจนะ). ในวงเล็บนั้น อยากจะเน้นให้นักเรียนใหม่ฝึกไว้ให้คล่อง วิกรณปัจจัยในอาขยาตนั้นมีทั้งหมด ๘ หมวด คือ ภูวาทิคณะ, รุธาทิคณะ, ทิวาทิคณะ, สฺวาทิคณะ, กิยาทิคณะ, ตนาทิคณะ, คหาทิคณะ และ จุราทิคณะ. ส่วนวิภัตติในอาขยาตก็มี ๘ หมวดเหมือนกัน คือ วัตตมานา, ปัญจมี, สัตตมี, ปโรกขา, หิยยัตตนี, อัชชตนี, ภวิสสันตี และ กาลาติปัตติ.

พาลโก (เด็ก, เด็กหนุ่ม, คนโง่, ผู้เขลา) พาลก+สิ หลัง อ การันต์ในปุงลิงค์ ให้แปลง สิ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า โส. (รู ๖๖)

น (ไม่, หามิได้) นิบาติบอกปฏิเสธ

คพฺภชาติมตฺเตน (สักแต่ว่า-, เพียงแต่เกิดจากท้อง, -ครรภ์) คพฺภ (ท้อง, ครรภ์)+ชาติ (การเกิด, ชาติ)+มตฺต (สักแต่ว่า, เพียงแต่) > คพฺภชาติมตฺต+นา 

ปุตฺโต (บุตร, ลูก) ปุตฺต+สิ

ภวติ (เป็น, มี, คือ) √ภู-สตฺตายํ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้ฉลาด, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

..