๑๗๒. เรียนให้ทั่ว-ค้นคว้าให้จริง

๑๗๒. เรียนให้ทั่ว-ค้นคว้าให้จริง

สมฺมา อุปปริกฺขิตฺวา, อกฺขเรสุ ปเทสุ จ;

โจรฆาโต สิยา สิสฺโส, คุรุ โจรฏฺฏการโกฯ

"ลูกศิษย์ครั้นพิจารณาในอักษร

และในบทอย่างละเอียดถี่ถ้วนแล้ว,

พึงเป็นดุจตำรวจจับผู้ร้าย(ฆ่าโจร),

ส่วนครูพึงเป็นดุจผู้ตัดสินคดีแก่โจร.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๗๒ มหารหนีติ ๑๑๐ ธัมมนีติ ๙)

…

ศัพท์น่ารู้ :

สมฺมา: (โดยชอบ) นิ. ใช้ในอรรถตติยาวิภัตติ นิบาตชุดนี้ มี ๕ ตัว คือ สยํ, สามํ, สํ, สมฺมา, กินฺติ.

อุปปริกฺขิตฺวา: (เห็นรอบ, พิจารณา, สำรวจ, สอบทาน) อุป+ปริ+อิกฺข+อิ+ตฺวา กิต.

อกฺขเรสุ: (ในอักษร ท.) อกฺขร+สุ 

ปเทสุ: (ในบท ท.) ปท+สุ 

จ: (ด้วย, และ) นิ.

โจรฆาโต: (ผู้ฆ่าโจร, คนจับโจร, -ขโมย) โจรฆาต+สิ วิ. โจรํ หนตีติ โจรฆาโต (ผู้เบียดเบียนโจร ชื่อว่า โจรฆาตะ) โจร+หน+อ+สิ, แปลง หน เป็น ฆาต ด้วยสูตรว่า หนสฺส ฆาโต. (รู ๕๔๔) เป็น อมาทิปรตัปปุริสสมาส

สิยา: (พึงเป็น, พึงมี) อส+อ+เอยฺย, หลัง อส ธาตุแปลง เอยฺย, เอยฺยุํ เป็น อิยา, อิยุํ ตามลำดับ ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุฯ. (รู ๔๘๘) มีรูปเป็น สิยา, สิยุํ

สิสฺโส: (ศิษย์, นักศึกษา) สิสฺส+สิ

คุรุ: (ครู, อาจารย์) คุรุ+สิ 

โจรฎฺฎการโก: (ผู้ตัดสินคดีแก่โจร, ผู้พิพากษาแก่โจร) โจรฏฺฏการก+สิ วิ. อฏฺฏํ กโรตีติ อฏฺฏการโก (ผู้ตัดสินคดีความ ชื่อว่า อัฏฏการกะ) อฏฺฏ+กร+ณฺวุ+สิ, วิ. โจรสฺส อฏฺฏการโก โจรฏฺฏการโก (ผู้ตัดสินคดีแก่โจร ชื่อว่า โจรัฏฏการกะ) จตุตถีตัป.

..