๒๘๕. เปรียบลูกหลานดุจมือและเท้า

๒๘๕. เปรียบลูกหลานดุจมือและเท้า

ปุตฺตํ วา ภาตรํ ทุฏฺฐุ, อนุสาเสยฺย โน ชเห;

กินฺนุ เฉชฺชํ กรํ ปาทํ, ลิตฺตํ อสุจินา สิยาฯ

“ควรสั่งสอนบุตรหรือพี่น้องที่ไม่เอาถ่าน

ไม่ควรปล่อยปะละเลยเขาไปตามเวรตามกรรม;

มือและเท้าที่แปดเปื้อนของไม่สะอาด

จำเป็นถึงขนาดต้องตัดทิ้งเลยเชียวหรือ!

(กวิทปฺปณนีติ ๒๘๕)

…

ศัพท์น่ารู้ :

ปุตฺตํ: (บุตร, ลูก) ปุตฺต+อํ

วา: (หรือ, ก็ตาม) นิบาต

ภาตรํ: (พี่ชาย น้องชาย) ภาตุ+อํ

ทุฏฺฐุ: (ชั่ว, เลว, ทราม, เกเร) นิบาต

อนุสาเสยฺย: (สอน, สั่งสอน) อนุ+สาส(สาสุ)+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

โน: (ไม่, หามิได้) นิบาต

ชเห: (ละ, เว้น, สลัดทิ้ง, ปล่อยปะ, ละเลย) หา+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ ชุโหตฺยาทินัย กัตตุวาจก

กินฺนุ: (หรือ, มิใช่หรือ) นิบาตในอรรถการถาม

เฉชฺชํ: (ควรถูกตัด, อันบุคคลควรตัดทิ้ง) ฉิทิ+ณฺย+สิ = เฉชฺช+สิ = เฉชฺชํ แปลงที่สุดธาตุกับ ณฺย ปัจจัยเป็น ชฺช ด้วยอาทิศัพท์ในสูตรว่า วท-มท-คมุ-ยุช-ครหาการาทีหิ ชฺช-มฺม-คฺค-ยฺเหยฺยาคาโร วา. (รู ๕๕๖) วิ. ฉิชฺชเต ฉินฺทิตพฺพนฺติ วา เฉชฺชํ (วัตถุที่อันเขาย่อมตัด หรือควรตัด ชื่อว่า เฉชฺชํ)

กรํ: (มือ, กร) กร+สิ

ปาทํ: (เท้า, ตีน, บาท, บาทา) ปาท+สิ

ลิตฺตํ: (ติด, เปื้อน, เลอะ) ลิตฺต+สิ

อสุจินา: (ของไม่สะอาด, อสุจิวัตถุ) อสุจิ+นา

สิยา: (พึงเป็น, พึงมี) อส+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ หูวาทินัย กัตตุวาจก

..

กวิทัปปณนีติ ปุตฺตกัณฑ์ คาถา ๒๘๕ เปรียบลูกหลานดุจมือและเท้า

ในคาถานี้มีกิริยาอาขาต ๓ ตัว คือ อนุสาเสยฺย (พึงสั่งสอน), ชเห (พึงละเว้น), สิยา (พึงเป็น)

หมวดภูวาทิคณะนั้นสามารถแยกออกเป็น ๔ นัย คือ

๑) อวุทธิกภูวาทินัย

๒) ตุทาทินัย

๓) หูวาทินัย และ

๔) ชุโหตฺยาทินัย

แต่ละนัยนั้นมีเอกลักษณ์เฉพาะตนในการทำตัวสำเร็จรูป ที่ควรศึกษาและน่ารู้

ฉะนั้นเลยเน้นให้เห็นนิดหน่อยว่า

ชเห = หา+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ ชุโหตฺยาทินัย กัตตุวาจก

สิยา = อส+อ+เอยฺย ภูวาทิณะ หูวาทินัย กัตตุวาจก

ส่วนจะมีวิธีทำตัวสำเร็จอย่างไรนั้น ค่อยว่ากันใหม่ต่อหากมีเวลา..