๓๑๗. คนชั่วไม่ควรเป็นใหญ่

๓๑๗. คนชั่วไม่ควรเป็นใหญ่

ปุตฺตํ วา ภาตรํ วาปิ, สีเลสุ อสมาหิตํ;

อนงฺควา หิ เต พาลา, ยถา เปตา ตเถว เต;

โจฬญฺจ เนสํ ปิณฺฑญฺจ, *อาสีนานํ ปทาปเร.

ราชเสวกไม่ควรตั้งบุตรธิดา พี่น้อง หรือวงศ์ญาติ

ผู้ไม่ตั้งอยู่ในศีลให้เป็นใหญ่ เพราะคนเหล่านั้นเป็นคนพาล

ไม่จัดว่าเป็นพี่น้อง คนเหล่านั้นเป็นเหมือนคนที่ตายแล้ว

แต่หากพวกเขามาหา ก็เพียงให้ผ้านุ่งห่มและอาหาร.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๑๗, ขุ. ชา ๒๘/๙๗๐ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปุตฺตํ วา (ซึ่งบุตรธิดาหรือ) ปุตฺต+อํ, วา ศัพท์เป็น นิบาต

ภาตรํ วาปิ (แม้หรือว่าซึ่งพี่ชายน้องชาย, พี่น้อง) ภาตุ+อํ, (ในฉัฏฐสังคายนาและสยามรัฐ เป็น : วา สํ หมายถึง ของตน), 

สีเลสุ (ในศีล ท. ในคุณงามความดี ท.) สีล+สุ 

อสมาหิตํ (ผู้ไม่ตั้งมั่น) น+สมาหิต > อสมาหิต+อํ

อนงฺควา (ผู้ไม่ใช่องค์​, มิใช่ญาติพี่น้อง)  ส่วนในฉบับรัฐสยามรัฐ เป็น : อนงฺคาว. ศัพท์ว่า อนงฺควา ขอฝากไว้ก่อนครับ.

หิ (จริงอยู่, ที่แท้) นิบาต 

เต (เหล่านั้น) ต+โย สัพพนาม 

พาลา (พาล ท., พวกคนพาล,​ เหล่าคนพาล)  พาล+โย 

ยถา (ฉันใด) นิบาตบอกอุปมา 

เปตา (เปรต ท.) พวกคนที่ตายแล้ว) เปต+โย 

ตเถว = ตถา+เอว (ฉันนั้นนั่นเทียว) นิบาตบอกอุปไมย

เต (เหล่านั้น)

โจฬญฺจ = โจฬํ+จ (ท่อนผ้า, เสี้อผ้า+ด้วย)

เนสํ (แก่....เหล่านั้น) ต+นํ สัพพนาม

ปิณฺฑญฺจ = ปิณฺฑํ+จ (ก้อนข้าว,​อาหาร+ด้วย) ปิณฺฑ+อํ , 

อาสีนานํ (นั่งแล้ว) อาสีน+นํ อรรถกถาท่านแก้เป็น อาคนฺตวา นิสินฺนานํ ปุตฺตภาตานํ มตสตฺตานํ มตกภตฺตํ วิย เทนฺโต ฆาสจฺฉาทนมตฺตเมว ปทาเปยฺย ฯ.

(* เดิมเป็น อาสนญฺจ (ซึ่งที่นั่งด้วย) ได้แก้เป็น อาสีนานํ เพื่อให้ตรงตามพระบาฬีทั้งสองฉบับ)

ปทาปเร (ให้คนเอาให้, ใช้ให้เขาให้) ป+ทา+ณาเป+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ. (แต่ในพระบาฬีฉบับฉัฏฐสังคายนาและสยามรัฐ เป็น : ปทาปเย = พึงยังบุคคลให้ให้,​ สั่งคนให้)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

บุตรหรือพี่น้องก็ตาม ผู้ไม่ตั้งมั่นในศีล (พึงสอน

ให้ตั้งมั่น) แท้จริงชนเหล่านั้น หากเป็นคนโง่

ก็เหมือนไม่มีตัวอยู่ เปรตฉันใด มันก็ฉันนัน [เหตุนั้น]

อย่าให้ผ้าและอาหารแลอาสนะ แก่ชนเหล่านั้นก่อน ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ลูกเต้า พี่น้อง วงศาคณาญาติที่ไม่ตั้งอยู่ในศีลาจารวัตร

ไม่ควรยกย่องให้เป็นใหญ่ปกครองหมู่คณะ 

เพราะเขาประพฤติเป็นคนพาล 

จัดว่าไม่ใช่อังคาพยพที่กล่าวกันว่าเป็นญาติ

เป็นเหมือนคนที่ตายไปแล้ว เพราะความห้าวของเขา

ไม่ควรยกย่อง เพราะคนที่ผลาญทรัพย์ให้พินาศไม่อาจยัง

ราชกิจให้บริบูรณ์ได้ เมื่อมาถึงสำนัก ก็ไม่ควรให้

ผ้านุ่งห่มและอาหารพอเลี้ยงชีพ.

--