๓๑๖. งานราษฏร์ต้องรู้

๓๑๖. งานราษฏร์ต้องรู้

ขลํ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ, คนฺตา จสฺส อภิกฺขณํ;

มิตํ ธญฺญํ นิธาเปยฺย, มิตญฺจ ปาจเย ฆเร.

ราชเสวกต้องขยันไปลานข้าว โรงนา 

คอกสัตว์และไร่สวน อยู่เสมอ 

พึงให้ตวงข้าวเปลือกแล้วเก็บไว้ในยุ้งฉาง 

และให้นับชนในเรือนแล้วให้หุงต้มแต่พอดี.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๑๖, ขุ. ชา ๒๘/๙๗๐ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ขลํ (ลานข้าว, ตะกอน, ผงละเอียด, ความชั่ว) ขล+อํ ป.

สาลํ (ศาลา, โรงนา) สาลา+อํ อิต.

ปสุํ (สัตว์เลี้ยง, ปสุสัตว์, คอกสัตว์) ปสุ+อํ ป.

เขตฺตํ (นา,​ ไร่, สวน) เขตฺต+อํ นป.

คนฺตา (ผู้ไป, ไปเป็นปกติ) √คมุ+ตุ > คนฺตุ+สิ 

จสฺส = จ+อสฺส (และ, ด้วย + พึงเป็น) อส+อ+เอยฺย > อสฺส ภูวาทิ​. กัตตุ.

อภิกฺขณํ (เนือง ๆ, เป็นประจำ) นิบาต

มิตํ (ที่นับ, ตวง, กำหนด) √มา+อิ+ต > มิต+อํ

ธญฺญํ (ข้าวเปลือก, ข้าว) ธญฺญ+อํ นป.

นิธาเปยฺย (ให้เก็บไว้, ให้ฝังไว้) นิ+√ธา+ณาเป+เอยฺย ภูวาทิ. เหตุกัตตุ.

มิตญฺจ = มิต+จ (นับ,​ ตวง, กำหนด+และ,​ อนึ่ง) ในพระบาฬี เป็น : มิตํว)

ปาจเย (ให้หุง, ต้ม, ผัด, ทอด, ยำ) √ปจ+ณย+เอยฺย ภูวาทิ. เหตุกัตตุ.

ฆเร (ในเรือน) ฆร+สฺมึ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พึงขยันไปลานข้าว โรงนา คอกสัตว์แลเกษตร

เนือง ๆ พึงเก็บข้าวเปลือกที่ตวงแล้ว แลเอาที่

ตวงแล้วนั้นแหละหุงในเรือน.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ลานนวดข้าวสาลี คอกสัตว์และไร่นา ราชเสวกต้อง

นำพาหมั่นไปตรวจตราดูแลอยู่เสมอ ๆ

ข้าวเปลือกที่เก็บไว้ในยุ้งฉาง ต้องให้ตวงรู้กำหนดประมาณไว้

ที่หุงต้มในเรือน ก็ต้องให้ตวงรู้ไว้เหมือนกัน.

--