๒๗๐. ขวัญเมืองประเทืองรัฐ

๒๗๐. ขวัญเมืองประเทืองรัฐ 

กสฺสโก วาณิโชมจฺโจ, สมโณ สุตสีลวา;

เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฏฺฐมฺปิ วิปุลํ สิยาฯ

“ชาวนา ๑ พ่อค้าวาณิช ๑ อำมาตย์ข้าราชการ ๑,

และสมณะนักบวช ผู้ทรงความรู้ มีศีลบริสุทธิ์ ๑,

เมื่อชนทั้ง ๔ เหล่านี้ เป็นชนส่วนมากของประเทศ,

แม้ประเทศ ก็พลอยเจริญรุ่งเรืองไพบูลย์ไปด้วย.”

(กวิทปฺปณนีติ ๒๗๐, โลกนีติ ๑๖๓, มหารหนีติ ๑๖๔, ธมฺมนีติ ๒๗๒)

ศัพท์น่ารู้ :

กสฺสโก: (ชาวนา, เกษรกร) กสฺสก+สิ 

วาณิโชมจฺโจ: ตัดบทเป็น วาณิโช (พ่อค้า, พาณิช) วาณิช+สิ,+ อามจฺโจ (อำมาตย์, ข้าราชการ) อามจฺจ+สิ

สมโณ: (สมณะ, นักบวช) สมณ+สิ 

สุตสีลวา: (ผู้มีสุตะมีความรู้) สุตสีลวนฺตุ+สิ วิ. สุตญฺจ สีลญฺจาติ สุตสีลํ (สุตะและศึล ชื่อว่า สุตสีล), สุตสีลํ ยสฺส อตฺถีติ สุตสีลวา, สมโณ. (ผู้มีสุตะและศีล ขื่อว่า สุตสีลวนฺตุ (สุตสีลวา)) ตทัสสัตถิตัทธิต มีทวันทวสมาสเป็นท้อง.

เตสุ: (เหล่านั้น) ต+สุ สัพพนาม

วิปุลชาเตสุ (เกิดความไพบูลย์, เกิดมีจำนวนมากมาย) วิปุลชาต+สุ

รฏฺฐมฺปิ: (แม้รัฐ, เมือง, ประเทศ) รฏฺฐํ+อปิ เป็นนิบาต ส่วน รฏฐํ มาจาก รฏฺฐ+สิ นป.

วิปุลํ: (ไพบูลย์, เจริญ, งอกงาม) วิปุล+สิ

สิยา: (พึงเป็น) อส+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก