๑๐-๑๑.ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง

 

๑๐-๑๑. ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง

สุติ สมฺมุติ สงฺขฺยา จ, โยคา นีติ วิเสสกา;

คนฺธพฺพา คณิกา เจว, ธนุ เพทา จ ปูรณาฯ

ติกิจฺฉา อิติหาสา จ, โชติ มายา จ ฉนฺทติ;

เกตุ มนฺตา จ สทฺทา จ, สิปฺปาฎฺฐารสกา อิเมฯ

„ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง เหล่านี้ คือ 

สุติศาสตร์ ๑ สมมุติ- ๑ สังขยา- ๑ โยคา- ๑ นีติ- ๑ 

วิเสสิกา- ๑ คันธัพพา- ๑ คณิกา- ๑ ธนุพเพธา- ๑ 

ปูรณา- ๑ ติกิจฉา- ๑ อิติหาสา- ๑ โชติ- ๑ มายา- ๑ 

ฉันทสา- ๑ เกตุ- ๑ มันตา และ สัททศาสตร์ ๑.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๐-๑๑, ธัมมนีติ ๑๔-๑๕)

..

แปลอธิบายพอสังเขป ได้ดังนี้.

ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง คือ :

๑. สุติ - คัมภีร์เวททั้งสาม หรือ ไตรเพทที่เป็นความรู้หลัก

๒. สัมมุติ - เวทางคศาสตร์ที่เป็นความรู้รอบตัว มีฉันทศาสตร์ ไวยากรณ์ นิรุตติ โชยติ กัปปะ และคู่มืออีก ๓ อย่าง คือ พิธีบวงสรวง พิธีบอกฤกษ์ผูกเรือน และธรรมเนียมประเพณี

๓. สังขยา - ความรู้เกี่ยวกับการเกิดขึ้น การตั้งอยู่ และการดับไปของโลก คือ โมกขะหรือนิพพาน

๔. โยคา – หลักปฏิบัติเกี่ยวกับวิญญาณ เพื่อให้เข้าถึงความดับสนิท คือ นิพพาน

๕. นีติ - ความรู้หลักศีลธรรมจรรยา และกฏหมาย

๖. วิเสสิกา – ความรู้กี่ยวกับเหตุผล โดยการอ้างบุญบาปมาเป็นปทัฏฐาน

๗. คันธัพพา - วิชานาฏศิลป์

๘. คณิกา - วิชาคำนวณ

๙. ธนุพเพธา- วิชายิงธนู

๑๐. ปูรณา – วิชาโบราณคดี เกี่ยวกับพงศาวดารดั่่งเดิม

๑๒. ติกิจฉา – วิชาแพทย์ศาสตร์ เกี่ยวกับการรักษาพยาบาลคนไข้

๑๓. อิติหาสา – วิชาประวัติศาสตร์ หรือตำนาน

๑๔. โชติ - วิชาดาราศาสตร์ การพยากรณ์ตามทางโคจรของดวงดาว แรงดึงดูดของดวงดาว ฤดู วัน เดือน และ ปี

๑๔. มายา – วิชาแสดงอุบายเอาชนะข้าศึก เช่น ตำราพิชัยสงคราม

๑๕. ฉันทสา – วิชาฉันทศาสตร์ รู้หลักครุ ลหุ โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน เป็นต้น

๑๖. เกตุ - วิชารู้นิมิต รู้ลางร้าย ลางดีของเมฆ หมอก ควัน อันเป็นพิธีกรรมเกี่ยวกับตำราพิชัยสงคราม

๑๗. มันตา – วิชารู้เวทมนต์ คาถา เลขยันต์

๑๘. สัททา – วิชารู้เสียงสัตว์ที่บอกลางร้าย ลางดี หรือ รู้คัมภีร์สัททาวิเสส

สิปฺปาฎฺฐารสกา เป็นบทสนธิ ตัดบทเป็น สิปฺปา+อฏฺฐารสกา แปลว่า ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง

..

คำแปลด้านบนนี้ คัดตามคำบรรยายของพระอาจารย์มหาสมปอง มุทิโต ชมรมนิรุตติศึกษา วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ คณะ ๒๕ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร

อนึ่ง ท่านที่สนใจสามารถหารายละเอียดเพิ่มเติม ได้จากพจนานุกรมพุทธศาสน์ หน้า ๓๙๐ ของพระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) เพื่อความจริญแห่งปัญญาและพัฒนาความเป็นพหูสูตรให้ยิ่ง ๆ ขึ้นไปเถิด

..