๒๙.รู้อย่างเมธี

๒๙. รู้อย่างเมธี

ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ, สภาวรูปกํ ปิยํ;

อตฺตานุรูปกํ โกธํ, โย ชานาติ ส ปณฺฑิโตฯ

“ผู้ใดรู้จักเจรจาสมตัว ๑ 

รู้จักรักสมสภาพ ๑

รู้จักโกรธสมตน ๑

ผู้นั้น นับว่าเป็น “บัณฑิต.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๙, กวิทัปปณนีติ ๙๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ปตฺตานุรูปกํ (ที่สมควรอันถึงแล้ว, ตามสมควรแก่เหตุที่มาถึง) ปตฺต+อนุรูปก > อตฺตานุรูปก+อํ, อนุรูป, อนุรูปก แปลว่า สมควร, ตามรูป, อนุรูป เป็นนิปาตปุพพก อัพยยีภาวสมาส วิ. รูปสฺส โยคฺคํ = อนุรูปํ. (ความสมควรแก่รูป ชื่อว่า อนุรูป)

วากฺยํ (คำที่ควรพูด, คำพูด, พากย์) วากฺย+อํ

สภาวรูปกํ (ที่มีรูปตามสภาวะ, สมควรแก่สภาพ) สภาว+รูปก > สภาวรูปก+อํ, ในกวิทัปปณนีติ เป็น สภาวานุรูปํ 

ปิยํ (ความรัก, สิ่งที่รัก) ปิย+อํ

อตฺตานุรูปกํ (ทีสมควรแก่ตน) อตฺต+อนุรูปก > อตฺตานุรูปก+อํ

โกธํ (ความโกรธ, อารมณ์หงุดหงิด) โกธ+อํ

โย (ใด, คนใด) ย+สิ สัพพนาม

ชานาติ (รู้, ทราบ) ญา+นา+ติ กิยาทิ. กัตตุ.

ส = โส (นั้น,​ เขา) ต+สิ สัพพนาม, แปลง ต เป็น ส ด้วยสูตรว่า เอตเตสํ โต. (รู ๒๑๑), ลบสระอันเป็นสุดของสัพพนาม และลง อ อาคมได้บ้าง ด้วยสูตรว่า โลปญฺจ ตตฺรากาโร. (รู ๓๙)

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

..