๗๐.คนพาลขนานแท้

 

๗๐. คนพาลขนานแท้

โย พาโล มญฺญติ พาลฺยํ, ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส;

พาโล จ ปณฺฑิตมานี, โส เว พาโลติ วุจฺจติฯ

“คนพาลที่รู้ว่าตนเป็นคนพาล

ด้วยเหตุนั้น เขานับเป็นบัณฑิตได้บ้าง, 

ส่วนคนพาลที่สำคัญตนว่าเป็นบัณฑิต, 

ผู้นั้น อันตถาคตเรียกว่า คนพาลแท้.“

(โลกนีติ หมวดคนพาล คาถาที่ ๗๐ กวิทัปปณนีติ ๒๑๐ ขุ. ธ. ๒๕/๑๕ พาลวรรค)

..

ศัพท์น่ารู้ :

โย (...ใด) ย+สิ สัพพนาม

พาโล (คนพาล, คนโง่) พาล+สิ

มญฺญติ (ย่อมสำคัญ, ย่อมรู้) √มน-โพธเน+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

พาลฺยํ: (ความเป็นแห่งคนพาล) พาลฺย+อํ, พาลฺย = พาล+ณฺย ปัจจัย ในภาวตัทธิต วิ. พาลสฺส ภาโว พาลฺยํ. (ความเป็นแห่งพาลชื่อว่า พาลฺยํ), ลง ณฺย ปัจจัย ด้วยสูตรว่า  ณฺยตฺตตา ภาเว ตุ. (รู ๓๘๗). ให้ลบ ณฺ แห่ง ณฺย ปัจจัย, ในเพราะ ย ให้ลบ อ ที่ ล เป็น ลฺ ด้วยสูตรว่า อวณฺโณ เย โลปญฺจ. (รู ๓๖๙).

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้รุ้, ผู้ฉลาด) ปณฺฑิต+สิ 

วาปิ (แม้บ้าง) เป็นสมูหนิบาต 

เตน (เพราะเหตุนั้น) ต+นา สัพพนาม

โส (...นั้น) ต+สิ สัพพนาม

พาโล (คนพาล, คนโง่) พาล+สิ 

จ (ด้วย, และ, ส่วน, อนึ่ง) เป็นนิบาต 

ปณฺฑิตมานี: (คนที่ถือตนว่าเป็นบัณฑิต, ผู้ที่สำคัญตน..) ปณฺฑิตมานี+สิ, = ปณฺฑิต+มน-ธารเณ+ณี วิ. ปณฺฑิตํ อตฺตานํ มญฺญตีติ ปณฺฑิตมานี, พาโล. (คนพาล คือคนที่สำคัญตนว่าเป็นบัณฑิต) ลง ณี ปัจจัยแม้ในอรรถอัตตมานะ ด้วย จ ศัพท์ในสูตรว่า ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จ. (รู ๕๙๐).

เว (แล) เป็นนิบาตใช้ในอรรถปทปูรณะ (ทำบทให้เต็ม)

พาโลติ (ว่าคนพาล) พาโล+อิติ 

วุจฺจติ (อัน...ย่อมกล่าว, ถูกกล่าว, ถูกเรียก) √วจ+ย+เต ภูวาทิ. กัมม. แปลง อ ของ ว เป็น อุ ด้วย สูตรว่า วจวสวหาทีนมุกาโร วสฺส เย. (รู ๔๗๘) = วุจ+ยฺ+เต, แปลง ย กับทีสุดธาตุเป็น จ ด้วยสูตรว่า ตสฺส จวคฺค..ฯ. (รู ๔๔๗) วุ+จ+เต, ซ้อน จฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน (รู ๔๐) = วุ+จฺจ+เต, แปลง เต เป็น ติ ด้วยสูตรว่า อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺตํ. (รู ๔๔๖) = วุ+จฺจ+เต, รวมเป็น วุจฺจเต

..