๗๔.ราตรีนาน สงสารยาว

๗๔. ราตรีนาน สงสารยาว

ทีฆา ชาครโต รตฺติ, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;

ทีโฆ พาลาน สํสาโร, สทฺธมฺมํ อวิชานตํฯ

“ราตรียาวแก่คนผู้ตื่นอยู่, 

โยชน์ยาวไกลแก่คนผู้เมื่อยล้า, 

สงสารยาวแก่คนพาล

ผู้ไม่รู้แจ้งพระสัทธรรม.“

(โลกนีติ หมวดคนพาล คาถาที่ ๗๔, กวิทัปปณนีติ ๒๑๔, ขุ. ธ. ๒๕/๑๕ พาลวรรค)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ทีฆา (ยาว, นาน, ไกล) ทีฆา+สิ 

ชาครโต (ผู้ตื่นอยู่, คนนอนไม่หลับ) ชาครนฺต+ส, ชาครนฺต แปลง นฺต เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. (รู ๑๐๘) = ชาครนฺตุ, แปลง นฺตุ กับ ส วิภัตติ เป็น โต ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า โตติตา สสฺมึนาสุ. (รู ๑๐๒) = ชาคร+โต รวมสำเร็จรูปเป็น ชาครโต แจกปทมาลาเหมือน คจฺฉนฺต ศัพท์

รตฺติ (ราตรี, ค่ำคืน) รตฺติ+สิ

ทีฆํ (ยาว, นาน, ไกล) ทีฆ+สิ 

สนฺตสฺส (ผู้เมื่อยล้า, เหน็ดเหนื่อย, อ่อนล้า) สนฺต+ส 

โยชนํ (โยชน์, ถนน, ระยะทาง) โยชน+สิ

ทีโฆ (ยาว, นาน, ไกล) ทีฆ+สิ 

พาลาน สํสาโร เป็นบทสนธิ มาจาก พาลานํ + สํสาโร ในเพราะพยัญชนะให้ลบนิคคหิตได้บ้าง ด้วยสูตรว่า พฺยญฺชเน จ. (รู ๕๔), พาลานํ (แก่คนพาล ท.) พาล+นํ, สํสาโร (การเวียน, สังสาร, สังสารวัฏ) สํสาร+สิ, ศัพท์อื่นทีคล้ายกัน เช่น เอตํ พุทฺธาน สาสนํ (โอวาทปาติโมกข์), อริยสจฺจาน ทสฺสนํ (มงคลสูตร) เป็นต้น

สทฺธมฺมํ (ซึ่งธรรมอันประเสริฐ, พระสัทธรรม) สทฺธมฺม+อํ 

อวิชานตํ (ผู้ไม่รู้แจ้งอยู่ ท.) น+วิชานนฺต > อวิชานนฺต+นํ แปลง นตฺ เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. (รู ๑๐๘) = อวิชานนฺตุ+นํ, แปลง นฺตุกับวิภัตติเป็น ตํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า นมฺหิ ตํ วา. = อวิชาน+ตํ รวมสำเร็จรูปเป็น อวิชานตํ

..