๘๑. กระเป๋าแบนแฟนทิ้ง

๘๑. กระเป๋าแบนแฟนทิ้ง

ธนหีเน จเช มิตฺโต, ปุตฺตทารา สโหทรา;

ธนวนฺตํว เสวนฺติ, ธนํ โลเก มหา สขาฯ

„เพื่อนย่อมทิ้งเพื่อนที่ไร้ทรัพย์

เพื่อนย่อมทิ้งเพื่อนที่ไร้ทรัพย์ได้,

บุตรย่อมทิ้งพ่อแม่ ภรรยาย่อมทิ้งสามีที่ไร้ทรัพย์

พี่น้องร่วมท้องเดียวย่อมทิ้งพี่น้องที่ไร้ทรัพย์ได้

มหาชนย่อมคบหาคนมีทรัพย์นั่นเทียว,

ทรัพย์เป็นเพื่อนที่สำคัญในโลก.“

(โลกนีติ หมวดมิตร คาถาที่ ๘๑, มหารหนีติ ๑๓๙, ธัมมนีติ ๗๘, กวิทัปปณนีติ ๒๓๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ธนหีนํ (คนที่เลวด้วยทรัพย์. คนเสื่อมทรัพย์, คนสิ้นทรัพย์) ธน (ทรัพย์) +หีน (เลว, ต่ำ, เสื่อม) > ธนหีน+อํ  

จเช (สละ, ละ, ทิ้ง) √จช+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก แปลง เอยฺย, เอยฺยาสิ, เอยฺยามิ เอยฺยํ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘)

มิตฺตา (มิตร, เพื่อน, เกลอ) มิตฺต+โย (ในคัมภีร์อื่นที่เหลือ เป็น มิตฺโต)

ปุตฺตทารา (ลูกและเมีย, บุตรและภรรยา) ปุตฺต (ลูก, บุตร) +ทาร (ภริยา, เมีย) > ปุตฺตทาร+โย 

สโหทรา (ผู้เกิดร่วมท้องเดียวกัน, พี่น้องกัน) สห (กับ, ร่วมกัน)+อุทร (ท้อง) > สโหทร+โย

ธนวนฺเตว ตัดบทเป็น ธนวนฺเต+เอว (ผู้มีทรัพย์เท่านั้น, เฉพาะคนมีทรัพย์) ธนวนฺตุ+โย, แปลง ที่สุดของ นฺตุ ปัจจัยเป็น อ ด้วยสูตรว่า นฺตุสฺสนฺโต โยสุ จ. (รู ๑๐๐), เอว ศัพท์เป็นนิบาตใช้ในอรรถอวธารณะ (ห้าม, เจาะจง, บ่งให้ชัด) แปลว่า นั่นเทียว, เท่านั้น.

เสวนฺติ (เสพ, คบหา, เสวนา) √เสว+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

ธนํ (ทรัพย์) ธน+สิ 

โลเก (ในโลก) โลก+สฺมึ 

มหาสขา (เพื่อส่วนใหญ่, เพื่อนส่วนมาก, เพื่อนที่สำคัญ, เพื่อนที่ประเสริฐ) มหนฺต (ใหญ่, สำคัญ, ประเสริฐ) +สข (เพื่อน) > มหาสข+โย

..