๘๐. หน้าไหว้-หลังหลอก

 

๘๐. หน้าไหว้-หลังหลอก

ปโรกฺเข คุณหนฺตารํ, ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;

วชฺเชยฺย ตาทิสํ มิตฺตํ, วิสกุมฺเภ ยถา มธุํฯ

"เพื่อนที่กำจัดคุณในที่ลับหลัง,

เพื่อนที่ปากหวานในที่ต่อหน้า;

บุคคลพึงเว้นมิตรผู้เช่นนั้นเสีย, 

ดุจเว้นขนมหวานในหม้อมีพิษ ฉะนั้น.“

(โลกนีติ หมวดมิตร คาถาที่ ๘๐, ธัมมนีติ ๙๐, กวิทัปปณนีติ ๒๓๔, จาณักยนีติ ๑๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ปโรกฺเข (ในที่ลับหลัง) ปโรกฺข+สฺมึ 

คุณหนฺตารํ (ผู้กำจัดคุณ, ผู้ทำลายความดี, บั่นรอนคุณ) กิจฺจ+หนฺตุ > กิจฺจหนฺตุ+อํ แปลงที่สุดของ หนฺตุ เป็น อาร ด้วยสูตรว่า อญฺเญสฺวารตฺตํ. (รู ๑๕๙) 

ปจฺจกฺเข (ในที่ต่อหน้า, ประจักษ์) ปจฺจกฺข+สฺมึ 

ปิยวาทินํ (ผู้มีปกติกล่าวคำไพเราะ, คนกล่าวคำน่ารักเป็นปกติ) ปิย+วาที >  ปิยวาที+อํ, แปลง อํ เป็น นํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า นํ ฌโต กตรสฺสา. (รู ๑๕๓), บางคัมภีร์นีติ เป็น ปิยภาณินํ.

วชฺเชยฺย (พึงเว้น) วชฺชี+อ+เอยฺย, ภูวาทิ. กัตตุ.

ตาทิสํ  (ผู้เช่นนั้น) ตาทิส+อํ 

มิตฺตํ (ซึ่งมิตร) มิตฺต+อํ,  บาทคาถาที่ ๓ นี้ ในธัมมนีติ เป็น ตาทิสํ โนปเสเวยฺย. แปลว่า ไม่พึงเสพมิตรเช่นนั้น.

วิสกุมฺเภ (ในหม้อยาพิษ, หม้อมีสิ่งเป็นพิษ) วิส (พิษ) +กุมฺภ (หม้อ) > วิสกุมฺภ+สฺมึ

ยถา (ฉ้นใด,​ เหมือน) นิบาตบอกอุปมา

มธุํ (น้ำผึ้ง, ของหวาน) มธุ+อํ, บาทคาถาสุดท้ายนี้ ในธัมมนีติเป็น วิสกุมฺภํ ปโลภิตํ. ส่วนในกวิทัปปณีติ เป็น วิสกุมฺภํ ปโยมุขํ.

..