๙๖. สตรีมีสามีจึงดูงาม

๙๖. สตรีมีสามีจึงดูงาม

ตปสฺสิโน กิสา โสภา, ถูลา โสภา จตุปฺปทา;

ปุริสา วิชฺชวา โสภา, อิตฺถี โสภา สสามิกาฯ

„เหล่านักพรต มีรูปร่างผอม จึงดูงาม,

พวกสัตว์สี่เท้า อ้วนท้วน จึงดูงาม,

ชายชาตรี มีวิชาความรู้ จึงดูงาม,

อันกุลสตรี มีสามี จึงดูงาม.

(โลกนีติ หมวดหญิง คาถาที่ ๙๖, ธัมมนีติ ๒๖๐)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ตปสฺสิโน (ผู้มีตบะ, นักพรต, นักบวช, ฤาษี ท.) ตปสฺสี+โย, ตป+สี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > ตปสฺสี+โย วิ. ตโป อสฺส อตถีติ ตปสฺสี (ตบะมีอยู่แก่เขา เหตุนั้น เขา ชื่อว่า มีตบะ, ตปัสสี ผู้มีความเพียรเผากิเลส)

กิสา (ผอม, ซูบซีด) กิส+โย เป็นคุณศัพท์ เป็นได้ ๓ ลิงค์.

โสภา โสภา (งาม, รุ่งเรื่อง) โสภา+สิ อิต. วิ. สุนฺทรํ ภาติ ทิปฺปตีติ โสภา 

(ธรรมชาติใด ย่อมรุ่งเรื่องสวยงาม เหตุนั้น ธรรมชาตินั้น ชื่อว่า โสภา, = ธรรรมชาติที่รุ่งเรืองงดงาม ชื่อว่า โสภา), มาจาก สุ+ภา-ทิตฺติยํ+กฺวิ, ลง กฺวิ ปัจจัยด้วยสูตรว่า “กฺวิ จ. „ (รู. ๕๘๔) ลบ กฺวิ ปัจจัยด้วยสูตรว่า “กฺวิโลโป จ.“ (รู. ๕๘๕) พึงเทียบกับศัพท์อื่นที่มีวิธีสำเร็จรูปเหมือนกัน เช่น วิภา (แสงสว่าง), ปภา (แสงสว่าง), สภา (ที่ประชุม) เป็นต้น

ถูลา (อ้วน, หนา, หยาบ) ถูล+โย เป็นคุณศัพท์ เป็น ๓ ลิงค์

จตุปฺปทา (สัตว์สีเท้า ท.) จตุ (สี่) +ปท (เท้า) > จตุปฺปาท+โย

ปุริสา (บุรุษ, คน, มนุษย์ ท.) ปุริส+โย ในธัมมนีติ เป็น มนุสฺสา (มนุษย์,​ คน ท.)

วิชฺชวา (ผู้มีวิชา, วิทยา, ความรู้) วิชฺชวนฺตุ+โย. ในธัมมนีติ เป็น วิชฺชา (มีวิชา) 

อิตฺถี (หญิง, สตรี) อิตฺถี+โย อิต. (หรือ +สิ วิภัตติ เอกพจน์ ก็ได้)

สสามิกา (มีสามี, มีเจ้าของ,​ มีนาย) สห+สามิ > สสามิ+อิก ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > สสามิก+อา ปัจจัย ในอิตถีลิงค์ > สสามิกา+โย ในโลกนีติเป็น สสามิกา (ผู้มีสามี)

ส่วนในธัมมนีติ คาถา ๒๖๐ มีข้อความต่างกันนิดหน่อย ดังนี้.

กิสา โสภา ตปสฺสี จ, ถูลา โสภา จตุปฺปทา;

วิชฺชา โสภา มนุสฺสา จ, อิตฺถี โสภา จ สามิกา ฯ

“เป็นนักบวช ผอมไว้ จึงสง่า,

สัตว์จตุบาท มีมังสา น่าซื้อขาย,

อันมนุษย์ มีวิชา ไม่นาอาย,

เป็นสตรี งามสง่าได้ ด้วยสามี.“

..