๑๓. คนเบากว่านุ่น

 

๑๓. คนเบากว่านุ่น

ตุลํ สลฺลหุกํ โลเก, ตโต จปลชาติโก;

ตโต วุฑฺฒานโนวาโท, ยติธมฺเม ปมาทโก.

ในโลก นุ่นเป็นวัสดุเบาที่สุด,

คนกลับกลอก จัดว่าเบากว่านุ่น

คนไม่เชื่อคำผู้เฒ่า จัดว่าเบากว่านั้น

คนประมาทในธรรมของพระภิกษุ เบากว่านั้นอีก.

(ธรรมนีติ อาจริยกถา ๑๓, โลกนีติ ๑๔๖, กวิทัปปณนีติ ๔๗, มหารหนีติ ๑๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ตุล, ตูลํ (นุ่น, ฝ้าย, สำลี) นป. ตูล+สิ หลังศัพท์นปุงสกลิงค์ อการันต์ให้แปลง สิ เป็น อํ ได้แน่นอน ด้วยสูตรว่า สึ. (รู ๑๙๕), ตุลา อิต. แปลว่า ตาชั่ง, ส่วน ตูล นป. แปลว่า นุ่น, ฝ้าย, สำลี.

สลฺลหุกํ (ที่เบาสุดๆ, เบาอย่างแท้จริง) สํ+ลหุก = สลฺลหุก+สิ 

โลเก (ในโลก) โลก+สฺมึ แปลง สฺมึ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาสฺมีนํ วา. (รู ๙๐)

ตโต (กว่านั้น) ต+โต ปัจจัย

จปลชาติโก (ที่มีชาติรวนเร, -กลับกลอก, -กวัดแกร่ง, -หวั่นไหว, -คลอนแคลน) จปล-ชาติก > จปลชาติก+สิ

วุฑฺฒานโนวาโท (คนไม่เชื่อฟังคำสอนของผู้เฒ่า) วุฑฺฒานํ+อโนวาโท ? คำนี้ยังสงสัยอยู่ ขอฝากให้ท่านผู้รู้ช่วยพิจารณา ขออนุโมนาล่วงหน้าครับ

ยติธมฺเม (ในธรรมของผู้สำรวมอินทรีย์, -พระภิกษุ, นักพรต) ยติ+ธมฺม > ยติธมฺม+สฺมึ,  วิ. ยตตีติ ยติ (ผู้สำรวมชื่อว่า ยติ) ยต+อิ ปัจจัย § มุนาทีหิ จิ. (รู ๖๗๙), ยติสฺส ธมฺโม ยติธมฺโม (ธรรมของภิกษุ ชื่อว่า ยติธัมมะ)  

ปมาทโก (ผู้ประประมาท) ปมาทก+สิ 

บางคัมภีร์เป็น ยติธมฺมปมาทโก แปลเหมือนกัน แต่ถ้าเขียนแยกว่า ยติ ธมฺมปมาทโก หรือ ยติ ธมฺเม ปมาทโก ก็อาจแปลได้ว่า พระภิกษุผู้ประมาทในธรรม (ซึ่งผมเคยแปลไว้เมื่อครั้งแปลในครั้งแปลกวิทัปปณนีติ ถือว่า ยังคลาดเคลื่อนอยู่ ที่ถูกแล้ว ยติธมฺเม ควรติดกัน หมายถึง ธรรมของพระภิกษุ หรือของนักบวช)

ในบาทสุดท้าย ในคัมภีร์โลกนีติ เป็น ปมตฺโต พุทฺธสาสเน. ส่วนคำภีร์อื่นก็ต่างกันเล็กน้อย. 

____________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ในโลก นุ่นเป็นของเบา แต่คนสัญชาติกลับกลอกเบา-

กว่านั้น คนไม่เชื่อฟังคำตักเตือนของผู้เฒ่าเบากว่านั้น 

คนเลินเล่อในธรรมของนักพรตยังเบากว่านั้นอีก.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

ในโลก นุ่นก็ว่าเบาที่สุดแล้ว แต่คนสัญชาติกลักกลอกยังเบากว่านั้น

คนที่ไม่เชื่อฟังคำตักเตือนของท่านผู้เฒ่า ยังเบาไปกว่านั้น แต่คนเลินเล่อในธรรม

ของนักพรตยังเบากว่านั้นอีก.

อาจริยกถา นิฏฺฐิตา

จบแถลงอาจารย์

--