๑๔.-๑๕. ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง

๒. สิปปกถา - แถลงศิลปะ

๑๔.-๑๕. ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง

สุติ สมฺมุติ สงฺขฺยา จ, โยคา นิติ วิเสสกา;

คนฺธพฺพา คณิกา เจว, ธนุเพทา จ ปูรณา.

ติกิจฺฉา อิติหาสา จ, โชติ มายา จ ฉนฺทติ;

เกตุ มนฺตา จ สทฺทา จ, สิปฺปาฎฺฐารสกา อิเม.

ศิลปศาสตร์ ๑๘ แขนง คือ

๑. สุติ - คัมภีร์เวททั้งสาม หรือ ไตรเพทที่เป็นความรู้หลัก

๒. สัมมุติ - เวทางคศาสตร์ที่เป็นความรู้รอบตัว มีฉันทศาสตร์ ไวยากรณ์ นิรุตติ โชยติ กัปปะ และคู่มืออีก ๓ อย่าง คือ พิธีบวงสรวง พิธีบอกฤกษ์ผูกเรือน และธรรมเนียมประเพณี

๓. สังขยา - ความรู้เกี่ยวกับการเกิดขึ้น การตั้งอยู่ และการดับไปของโลก คือ โมกขะหรือนิพพาน

๔. โยคา – หลักปฏิบัติเกี่ยวกับวิญญาณ เพื่อให้เข้าถึงความดับสนิท คือ นิพพาน

๕. นีติ - ความรู้หลักศีลธรรมจรรยา และกฏหมาย

๖. วิเสสิกา – ความรู้กี่ยวกับเหตุผล โดยการอ้างบุญบาปมาเป็นปทัฏฐาน

๗. คันธัพพา - วิชานาฏศิลป์ การฟ้อนรำเป็นต้น

๘. คณิกา - วิชาคำนวณ

๙. ธนุพเพธา- วิชายิงธนู

๑๐. ปูรณา – วิชาโบราณคดี เกี่ยวกับพงศาวดารดั่งเดิม

๑๑. ติกิจฉา – วิชาแพทย์ศาสตร์ เกี่ยวกับการรักษาพยาบาลคนไข้

๑๒. อิติหาสา – วิชาประวัติศาสตร์ หรือตำนาน

๑๓. โชติ - วิชาดาราศาสตร์ การพยากรณ์ตามทางโคจรของดวงดาว แรงดึงดูดของดวงดาว ฤดู วัน เดือน และ ปี

๑๔. มายา – วิชาแสดงอุบายเอาชนะข้าศึก เช่น ตำราพิชัยสงคราม

๑๕. ฉันทติ – วิชาฉันทศาสตร์ รู้หลักครุ ลหุ โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน เป็นต้น

๑๖. เกตุ - วิชารู้นิมิต รู้ลางร้าย ลางดีของเมฆ หมอก ควัน อันเป็นพิธีกรรมเกี่ยวกับตำราพิชัยสงคราม

๑๗. มันตา – วิชารู้เวทมนต์ คาถา เลขยันต์

๑๘. สัททา – วิชารู้เสียงสัตว์ที่บอกลางร้าย ลางดี หรือ รู้คัมภีร์สัททาวิเสส

คำแปลด้านนี้ คัดตามคำบรรยายของพระอาจารย์มหาสมปอง มุทิโต ชมรมนิรุตติศึกษา วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ คณะ ๒๕ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร

อนึ่ง ท่านที่สนใจสามารถหารายละเอียดเพิ่มเติม ได้จากพจนานุกรมพุทธศาสน์ หน้า ๓๙๐ ของพระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) เพื่อความจริญแห่งปัญญาและพัฒนาความเป็นพหูสูตรต่อไป

(ธรรมนีติ สิปปกถา ๑๔-๑๕, โลกนีติ ๑๐-๑๑, กวิทัปปณนีติ-มาติกา)

______________

ศัพท์น่ารู้ :

สิปฺปาฎฺฐารสกา ตัดบทเป็น สิปฺปา+อฏฺฐารสกา  (ศิลปะ ท. + ๑๘ ประการ)

 อิเม (เหล่านี้) อิม+โย สัพพนาม

ส่วนศัพท์ที่เหลือชัดเจนดีแล้ว หากต้องแยกธาตุ ปัจจัย วิภัตติ พร้อมตั้งรูปวิภัตติอีกคงต้องใช้เวลาครับ. :-)

_______________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ก) ความรู้รอบตัว การเข้าใจระเบียบ 

การคำนวณ ยันตรศึกษา การรู้นีติ 

วิชาพ่อค้า วิชาระบำ วิธีออกกำลัง-

กาย การยิงธนู แลโบราณคดี ฯ

ข) วิชาแพทย์ กาพย์ตำนาน ดาราศาสตร์ 

พิชัยสงคราม วิชาประพันธ์ วิชาพูด 

วิชามนตร์ ไวยากรณ์ เหล่านี้ 

เป็นศิลป ๑๘ ประเภท ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

ก) ๑. ความรู้รอบตัว ๒. วิชาสังคมศาสตร์ธรรมชาติ ๓. วิชาคำนวณ ๔. วิชายนตรกรรม ๕. วิชานีติศาสตร์ 

๖. วิชาพยากรณ์ ๗. วิชานาฏศิลป์ ๘. วิชาพลานามัย ๙.​ วิชาแม่นธนู ๑๐. วิชาโบราณคดี

ข) ๑๑. วิชาแพทย์ ๑๒. วิชาพงศาวดาร ๑๓. วิชาดาราศาสตร์ ๑๔. วิชาพิชัยสงคราม ๑๕. วิชาการประพันธ์ ๑๖. วิชาการสุนทรพจน์ ๑๗. วิชามนต์ ๑๘. วิชาไวยากรณ์ ศิลปศาสตร์ทั้ง ๑๘ ประการนี้ เป็นศิลปะ.

--