๔๖. บัณฑิตกับคนพาล

๔๖. บัณฑิตกับคนพาล

ปณฺฑิโต อปุฏฺโฐ เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;

พาโล ปุฏฺโฐ อปุฏฺโฐปิ, พหุํ วิกตฺถเต สทา.

บัณฑิตเมื่อไม่ถูกถามจะเป็นเหมือนกลอง,

แต่ถ้าถูกถามจะเป็นเหมือนฝนห่าใหญ่;

ส่วนคนพาลถูกถามหรือไม่ถูกถามก็ตาม,

ย่อมพูดพล่ามได้ตลอดเวลา.

(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๔๖, โลกนีติ ๑๒, มหารหนีติ ๕๓, กวิทัปปณนีติ ๑๑๒)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อปุฏฺโฐ (ไม่ถูกถาม) ปุจฺฉ+ต > ปุฏฺฐ, น+ปุฏฺฐ > อปุฏฺฐ+สิ = อปุฏฺโฐ,  แปลง ต ปัจจัยกับที่สุดธาตุเป็น ฏฺฐ ได้บ้าง § สาทิสนฺตปุจฺฉภนฺชหํสาทีหิ ฏฺโฐ. (รู ๖๒๖), ในตัปปุริสสมาส แปลง น เป็น อ § อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส. (รู ๓๔๔)

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

เภรี, เภริ (กลอง) เภรี+สิ

ปชฺชุนฺโน (เมฆฝน, ห่าฝน, ฝนตกใหญ่, เจ้าแห่งฝน) ปชฺชุนฺน+สิ

โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. วุทธิ อุ เป็น โอ § อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔)

ปุจฺฉิโต (ถูกถาม, ถูกสัมภาษณ์) ปุจฺฉ+อิ+ต > ปุจฺฉิต+สิ,

พาโล (คนพาล, คนโง่) พาล+สิ

อปุฏฺโฐปิ ตัดบทเป็น อปุฏฺโฐ+อปิ( แม้ไม่ถูกถาม) 

พหุํ (มาก, หลาย, เยอะ) พหุ+อํ

วิกตฺถเต ( กล่าว, พูด, บ่น, พ่น, ยกย่อง) วิ+√กตฺถ+อ+เต ภูวาทิ. กัตตุ.

สทา (ในกาลทั้งปวง, ทุกเมื่อ, ทุกเวลา, ตลอดกาล) สพฺพ+ทา ในเพราะ ทา ปัจจัย ให้แปลง สพฺพ เป็น ส ได้บ้าง § สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา. (รู ๒๗๗)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

บัณฑิตไม่ถูกถามก็เหมือนกลอง 

ครั้นถูกถามเข้า ย่อมเป็นเหมือนฝนหลั่ง 

คนพาลถูกถามหรือไม่ถูกถามก็ตาม 

ย่อมเป็นคนพูดพร่ำในกาลทุกเมื่อ.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

บัณฑิตไม่ถูกถามก็เหมือนกลอง

แต่เมื่อถูกถามก็เป็นเหมือนฝน

ส่วนคนพาลจะถูกถามหรือไม่ถูกถาม

ก็พูดพล่ามตลอดกาล.

--