๔๗. ผู้นี้เป็นบัณฑิตได้ฤๅ

๔๗. ผู้นี้เป็นบัณฑิตได้ฤๅ

คุณสมฺปนฺนลงฺกาโร, สพฺพสตฺตหิตาวโห;

ปรตฺตตฺถํ น จเรยฺย, กุโต โส ปณฺฑิโต ภเว.

ผู้ถึงพร้อมด้วยคุณธรรมเป็นเครื่องประดับ

อาจนำประโยชน์เกื้อกูลแก่สัตว์ทั้งมวลได้,

ถ้าไม่ประพฤติประโยชน์เพื่อตนและผู้อื่นเสียแล้ว

เขาจะพึงเป็น บัณฑิต ได้แต่ที่ไหน.

(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๔๗, มหารหนีติ ๕๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

คุณสมฺปนฺนลงฺกาโร (ผู้ถึงพร้อมด้วยคุณเป็นเครื่องประดับ) คุณ+สมฺปนฺน+อลงฺการ > คุณสมฺปนฺนลงฺการ+สิ

สพฺพสตฺตหิตาวโห (ผู้นำประโยชน์เกื้อกูลมาให้แก่สัตว์ทั้งปวง) สพฺพ+สตฺต >สพฺพสตฺต, หิต+อาวห > หิตอาวห = สพฺพสตฺต+หิตาวห > สพฺพสตฺตหิตาวห+สิ

ปรตฺตตฺถํ (ซึ่งประโยชน์ของเพื่อและเพื่อผู้อื่น)  ปร+อตฺต+อตฺถ > ปรตฺตตฺถ+อํ

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

จเรยฺย (ประพฤติ, จรไป) จร+อ+เอยฺย ภูวาทิง กัตตุ. 

กุโต (แต่ที่ไหน, อย่างไรเล่า?) กึ+โต ปัจจัย, อัพยยศัพท์ (อ.) 

โส (นั้น, เชา) ต+สิ สัพพนาม

ปณฺฑิโต (บัณฑิต,​ ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ 

ภเว (เป็น, อยู่, คือ) ภู+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ผู้มีความสะพรั่งพร้อมด้วยคุณเป็นเครื่องประดับ 

เป็นผู้อาจนำมาซึ่งประโยชน์แก่สรรพสัตว์ 

แต่ไม่ประพฤติประโยชน์ให้แก่ตนแลผู้อื่น 

ดั่งฤาจะนับเป็นบัณฑิตได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

ผู้ประดับประดาตนด้วยคุณธรรม

เป็นผู้ทำประโยชน์แก่สรรพสัตว์ได้

แต่ถถ้าไมทำประโยชน์ตน ประโยชน์ท่าน

จะจัดว่าเป็นบัณฑิตได้อย่างไร.

--