๔๘. วิถีของนักปราชญ์

๔๘. วิถีของนักปราชญ์

สปรตฺถํ จเร ธีโร, อสกฺโกนฺโต สกํ จเร;

ตมฺปิเจว อสกฺโกนฺโต, ปาปาตฺตานํ วิโยชเย.

นักปราชญ์พึงประพฤติประโยชน์เพื่อผู้อื่น 

เมื่อไม่อาจทำได้ พึงประพฤติประโยชน์เพื่อตน 

เมื่อไม่อาจประพฤติประโยชน์เพื่อตนแม้นั้นได้

ก็พึงหักห้ามตนมิให้ทำกรรมชั่วเถิด.

(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๔๘, มหารหนีติ ๕๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

สปรตฺถํ (ประโยชน์ตนและอื่น) สก+ปร+อตฺถ > สปรตฺถ+อํ

จเร (ประพฤติ, เที่ยวไป, จร) จร+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ธีโร (นักปราชญ์,​ ธีรชน, คนมีปัญญา) ธีร+สิ

อสกฺโกนฺโต (ไม่อาจอยู่, ไม่สามารถ) สก+โอ+อนฺต > สกฺโกนฺต+สิ, น+สกฺโกนฺโต = อสกฺโกนฺโต.

สกํ (ของตน, ที่เป็นของตน) สก+อํ

ตมฺปิเจว (และแม้..นั่นเทียว) ตํ+อปิจ+เอว, ในมหารหนีติ เป็น ตถาปิจ

ปาปาตฺตานํ ตัดบทเป็น ปาปา (จากบาป, จากความชั่ว) +อตฺตานํ (ซึ่งตน)

วิโยชเย (แยก, ให้แยกออก, ไม่ประกอบ, ปราศจากการประกอบไว้, พรากออก) วิ+ยุช+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ/เหตุกัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นักปราชญ์ พึงประพฤติประโยชน์ทั้งของตน

แลของผู้อื่น เมื่อไม่สามารถ จึ่งพึงประพฤติ

ประโยชน์ของตน แม้เท่านั้นยังไม่สามารถไซร์ 

พึงสงวนตนไว้จากความชั่วเสีย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

ธรรมดานักปราชญ์ ย่อมประพฤติประโยชน์ตน 

ประโยชน์ผู้อื่น, เมื่อไม่สามารถก็ประพฤติแต่ประโยชน์ตน,

แม้อย่างนั้นก็ยังไม่สามารถ, ก็ต้องห้ามตนไม่ให้ทำชั่ว.

--