๒๒๘. ทางมิใช่ประโยชน์

๑๘. อกตกถา - แถลงกิจไม่ควรทำ

๒๒๘. ทางมิใช่ประโยชน์

อุสฺสูรเสยฺยํ อาลสฺยํ, จณฺฑิกฺกํ ทีฆสุตฺติยํ;

เอกสฺสทฺธานคมนํ, ปรทารุปเสวนํ;

เอตํ พฺรหฺมณสฺเสวสฺสุ, อนตฺถาย ภวิสฺสติ.

นอนตื่นสาย ๑ เกียจคร้าน ๑

ดุร้าย ๑ นอนนานเกิน ๑

เดินทางไกลคนเดียว ๑ เล่นชู้ ๑

แน่ะพราหมณ์ ท่านลองเสพทั้งหกอย่างนี้นะ

แล้วความฉิบหายจักมีแก่ท่านแน่.

(ธรรมนีติ อกตกถา ๒๒๘, ธัมมปท-สหัสสวรรค-อนัตถปุจฉกพราหมณวัตถุ)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อุสฺสูรเสยฺยํ (การนอนจนตะวันขึ้นสูง, นอนจนสายโด่ง) อุสฺสูร+เสยฺย > อุสฺสูรเสยฺย+สิ

อาลสฺยํ (ความเป็นคนเกียจคร้าน) อาลสฺย+สิ วิ. อลสสฺส ภาโว อาลสฺยํ. (ความเป็นแห่งคนเกียจคร้าน ชื่อว่า อาลัสยะ) อลส+ณฺย ปัจจัยในภาวตัทธิต.

จณฺฑิกฺกํ  (ความดุร้าย, คนดุร้าย) จณฺฑิกฺก+สิ

ทีฆสุตฺติยํ (การนอนยืดยาว, การหลับยาว, การนอนนาน) ทีฆ+สุตฺติย > ทีฆสุตฺติย+สิ

เอกสฺสทฺธานคมนํ (การเดินทางไกลของคนผู้เดียว, การเดินทางไกลคนเดียว, คนเดินไกลคนเดียว) เอกสฺส+อทฺธานคมนํ, อทฺธาน (ทางไกล,​ ทางกันดาร) คมน (การไป) > อทฺธานคมน+สิ

ปรทารุปเสวนํ (การเข้าไปเสพภรรยาของผู้อื่น) ปรทาร+อุปเสวน > ปรทารุปเสวน+สิ

เอตํ (นั่น, ข้อนั้น,​ ที่กล่าวมานั้น) เอต+อํ, ถ้าเอาเป็นประธานใน ภวิสฺสติ ต้องเป็น เอต+สิ

พฺราหฺมณสฺเสวสฺสุ ตัดบทเป็น พฺรหฺมณ+เสวสฺสุ (ที่จริง บทต้องทำสนธิก็ได้)

อนตฺถาย (เพื่อสิ่งที่ไม่ใช่ประโยชน์) น+อตฺถ > อนตฺถ+ส

ภวิสฺสติ (จักมี) √ภู+อิ+สฺสติ ภูวาทิ. กัตตุ. อนาคตกาล

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นอนตื่นสาย ๑ เกียจคร้าน ๑ ดุ ๑ ผัดเพี้ยน

เวลา ๑ เดินทางไกลคนเดียว ๑ เสพภริยาผู้อื่น ๑

พราหมณ์เอย ท่านเสพกิจ ๖ อย่างนี้ซิ จักเป็นไป

เพื่อความฉิบหาย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นอนตื่นสาย ๑ เกียจคร้าน ๑ ดุร้าย ๑

นอนนาน ๑ เดินทางไกลคนเดียว ๑ 

เล่นชู้ ๑ ทั้ง ๖ อย่างนี้เป็นเหตุแห่งความพินาศ

ดูก่อนพราหมณ์ ท่านลองประประพฤติดูเถิด

ความพินาศต้องมาถึงท่านแน่.

--