๒๖๖. ทศพิธราชธรรม

๒๖๖. ทศพิธราชธรรม

ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ, อชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ;

อโกธํ อวิหึสญฺจ, ขนฺตี จ อวิโรธนํ;

ทเสเต ธมฺเม ราชาโน, อปฺปมตฺเตน ธาเรยฺยุํ.

พระราชาพึงประพฤติธรรรม ๑๐ ประการ- 

เหล่านี้ ด้วยความไม่ประมาท คือ

๑. ทาน ๒. ศีล ๓. การบริจาค 

๔. ความซื่อตรง ๕. ความอ่อนโยน ๖. ความเพียร

๗. ความไม่โกรธ ๘. ความไม่เบียดเบียน,

๙. ความอดทน และ ๑๐. ความไม่ขัดเคือง.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๖๖, กวิทัปปณนีติ ๒๕๓, นรทักขทีปนี ๒๒๑, ขุ. ชา. ๒๘/๒๔๐)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ทานํ (ทาน, การให้) ทาน+อํ นป.

สีลํ (ศีล) สีล+อํ นป.

ปริจฺจาคํ: (การบริจาค) ปริจฺจาค+อํ ป.

อชฺชวํ (ความซื่อตรง) อชฺชว+อํ นป. วิ. อุชุโน ภาโว อชฺชวํ (ความชื่อตรง ชื่อว่า อชฺชว) อุชุ+ณ ภาวตัทธิต

มทฺทวํ (ความอ่อนโยน) มทฺทว+อํ นป. วิ. มุทุโน ภาโว มทฺทวํ (ความอ่อนโยน ชื่อว่า มทฺทว) มุทุ+ณ ภาวตัทธิต ลง ณ ปัจจัจ ด้วยสูตรว่า ณ วิสมาทีหิ. (รู ๓๘๘)

ตปํ (ความเพียร) ตป+อํ ป.

อกฺโกธํ (ความไม่โกรธ) อกฺโกธ+อํ ป.

อวิหึสญฺจ ตัดบทเป็น อวิหึสํ+จ (ความไม่เบียดเบียนด้วย) อวิหึสา+อํ อิต. 

ขนฺตี = ขนฺตึ (ความอดทน) ขนฺติ (ขนฺตี)+อํ อิต.

จ (ด้วย, และ) นิบาตในอรรถปทสมุจจยะ

อวิโรธนํ (ความไม่พิโรธ, ไม่เคือง) อวิโรธน+อํ นป./ป.

ทเสเต ตัดบทเป็น ทส+เอเต (๑๐ เหล่านั้น) ทส+โย หลังสังขยา ๕ ถึง ๑๘ ให้เอาที่สุดสังขยากับวิภัตติเป็น อ § ปญฺจาทีนมกาโร. (รู ๒๕๑), เอเต มาจาก เอต+โย  หลังสัพพนาม หลัง อ การันต์ ให้แปลง โย เป็น เอ § สพฺพนามการเต ปฐโม. (รู ๒๐๐) ทั้งสองศัพท์เป็นวิเสสนะของ ธมฺเม

ธมฺเม (ซึ่งธรรม ท.) ธมฺม+โย  แปลง โย เป็น เอ ได้บ้าง § สพฺพโยนีนมาเอ. (รู ๖๙)

ราชาโน (ราชา ท.) ราช+โย แปลง โย เป็น อาโน ด้วยสูตรว่า โยนมาโน. (รู ๑๑๔)

อปฺปมตฺเตน (ด้วยความไม่ประมาท) น+ปมตฺต > อปฺปมตฺต+นา 

ธาเรยฺยุํ (ทรงไว้, ธำรงไว้, ประพฤติ) √ธร+เณ+เอยฺยุํ จุราทิคณะ กัตตุวาจก

ความต่างกันของ อักโกธะ และ อวิโรธนะ

เมตฺตาปุพฺพภาโค อกฺโกโธ (ส่วนเบื้องต้นแห่งเมตตา ชื่อว่า ความไม่โกรธ), อวิโรโธ อวิโรธนํ (ความไม่ขัดเคือง ชื่อว่า ความไม่พิโรธ)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ทาน ๑ ศีล ๑ การบริจาค ๑ ความซื่อตรง ๑ ความ

ผ่อนผัน ๑ ตบะ ๑ ความไม่โกรธ ๑  ความไม่

เบียดเบียฬ ๑ ความอดทน ๑ ความไม่ผิดยุติธรรม

๑ ธรรม ๑๐ ข้อเหล่านี้  ท้าวพญาพึงทรงไว้โดย

ไม่ประมาท.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ทศพิธราชธรรม ๑๐ ประการ ที่พระราชาธิบดีทรงประพฤติอยู่โดยความไม่ประมาทเลย ดังนี้ 

๑. ทาน ๒. ศีล ๓. การบริจาค ๔. ความซื่อตรง 

๕. ความอ่อนโยน ๖. ตปะ ๗. ความไม่โกรธ

๘. ความไม่เบียดเบียน ๙. ความอดทน ๑๐. ความไม่ร้ายกาจ.

--