๒๘๘. ราชเสวกต้องรู้

๒๒. ราชเสวกกถา - แถลงข้าเฝ้า

๒๘๘. ราชเสวกต้องรู้

น หิ ราชกุลํ ปตฺโต, อญฺญาโต ลภเต ยสํ;

นาสูโร นาติทุมฺเมโธ, น ปมตฺโต กุทาจนํ.

จริงอยู่ ราชเสวกผู้เข้าถึงราชตระกูล

เมื่อพระราชายังไม่รู้จักจะได้ยศหามิได้,

เหตุนั้น ต้องกล้าหาญฉลาดมีไหวพริบ

และอย่าประมาทในกาลทุกเมื่อ.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๒๘๘ ขุ. ชา. ๒๘/๙๕๘ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

หิ (จริงอยู่, ที่แท้) นิบาต

ราชกุลํ (ซึ่งราชสกุล) ราช+กุล > ราชกุล+อํ

ปตฺโต (ถึงแล้ว) ปท+ต > ปตฺต+สิ

อญฺญาโต (อัน..ไม่รู้แล้ว, ไม่ทราบแล้ว) น+ญาต > อญฺญาต+สิ

ลภเต (ย่อมได้) ลภ+อ+เต ภูวาทิ. กัตตุ. 

ยสํ (ซึ่งยส, ตำแหน่ง) ยส+อํ

นาสูโร (ไม่เป็นคนกล้าหามิได้, เป็นคนกล้าหาญ) น+อสูร > นาสูร+สิ 

นาติทุมฺเมโธ (เป็นคนโง่ยิ่งหามิได้, ไม่เป็นคนโง่, เป็นคนฉลาด) น+อติทุมฺเมธ > นาติทุมฺเมธ+สิ พระบาฬีฉบับพม่า เป็น นาสูโร นาปิ ทุมฺเมโธ.

น (ไม่, หามิได้) นิบาต 

ปมตฺโต (ประมาทแล้ว) ป+มท+ต > ปมตฺต+สิ

กุทาจนํ (ในกาลไหน, ทุกเมื่อ) กึ+กุทาจนํ ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ,  แปลง กึ เป็ฯ กุ § กุ หึหํสุ จ. (รู ๒๗๒), ลง ทาจนํ ปัจจัย หลัง กุ ได้บ้าง § กึสพฺพญฺเญกยกุหิ ทาทาจนํ. (รู ๒๗๖)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ผู้เข้าถึงราชสกุล เป็นผู้อันท้าวไม่รู้จัก 

ไม่องอาจเซ่อเซอะ มัวประมาท 

ย่อมไม่ได้ยศในกาลทุกเมื่อ.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

อันราชเสวกประจำราชสำนัก เมื่อพระเจ้าอยู่หัวยังไม่ทรงทราบความสามารถ

ก็ยังจะไม่ได้พระราชทานยศศักดิ์อยู่เองเป็นธรรมดา 

สูเจ้าอยากลัวจนเกินพอดี อย่าขลาดจนเสียราชการ

อย่าประมาท ต้องระมัดระวังอยู่เป็นนิตย์

--