๒๘๙. เมื่อทรงไว้พระทัย

๒๘๙. เมื่อทรงไว้พระทัย

ยทา สีลญฺจ ปญฺญญฺจ, โสเจยฺยญฺจาธิคจฺฉติ;

อถ วิสาสิโต ตมฺหิ, คุยฺหญฺจสฺส น รกฺขติ.

เมื่อใด พระเจ้าอยู่หัวทรงพอใจศีล ความรู้

และความซื่อสัตย์ของข้าเฝ้านั้น, เมื่อนั้น

พระองค์จะทรงสนิทสนมในข้าเฝ้านั้น 

และไม่หวงแหนความลับแก่ข้าเฝ้านั้นด้วย.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๒๘๙, ขุ. ชา. ๒๘/๙๕๘ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ยทา (ในกาลใด) ย+ทา ปัจจัยในอรรถกาลสัตตมี ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า กึสพฺพญฺเญกยกุหิ ทาทาจนํ. (รู ๒๗๖)

สีลญฺจ ตัดบทเป็น สีลํ+จ

ปญฺญญฺจ ตัดบทเป็น ปญฺญํ+จ

โสเจยฺยญฺจาธิคจฺฉติ ตัดบทเป็น โสเจยฺยํ (ความสะอาด)+จ (ด้วย, และ)+อธิคจฺฉติ (บรรลุ, ถึง, ทราบ), อธิ+√คมุ+อ+ติ = อธิคจฺฉติ ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ม ที่สุดธาตุ เป็น จฺฉ ได้บ้างในวิภัตติทั้งปวง ด้วยสูตรว่า คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ. (รู ๔๔๒)

อถ (แต่นั้น, ลำดับนั้น, ในกาลนั้น) นิบาต

วิสาสิโต (สนิทสนม, คุ้นเคยแล้ว) วิ+√สาส+อิ+ต > วิสาสิต+สิ ในพระบาฬีเป็น วิสาสิเต.

ตมฺหิ (ใน..นั้น) ต+สฺมึ สัพพนาม

คุยฺหญฺจสฺส ตัดบทเป็น คุยฺหํ (ความลับ)+จ (และ​, ด้วย)+อสฺส (แก่..นั้น)

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

รกฺขติ (รักษา, คุ้มครอง, หวงแหน) √รกฺข+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

คาถานี้ในพระบาฬี ขุ. ชา. ๒๘/๙๕๘ วิธุรชาดก เป็น

ยทาสฺส สีลํ ปญฺญญฺจ, โสเจยฺยญฺจาธิคจฺฉติ;

อถ วิสฺสาสเต ตมฺหิ, คุยฺหญฺจสฺส น รกฺขติ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

เมื่อใด ท้าวเธอสอดส่องเห็นศีล แลปัญญา 

แลความซื่อสวามิภักดิ์ (ของข้าเฝ้านั้น) เมื่อนั้น

ท้าวเธอจะสนิทสนมในข้าเฝ้านั้น แลจะไม่ปิด

ความลับสำหรับข้าเฝ้านั้น.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เมื่อใด พระเจ้าอยู่หัวทรงทราบความประพฤติ

ความรู้ ความสามารถ และความสุจริต

เมื่อนั้นก็จะทรงวางพระทัย ไม่ทรงรังเกียจ

จนถึงความลับก็ปล่อยได้ ไม่ต้องระวัง.

--