๒๙๐. ผู้ฉลาดในราชกิจ

๒๙๐. ผู้ฉลาดในราชกิจ

ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต;

อชฺฌิฏฺโฐ น วิกปฺเปยฺย, ส ราชวสตึ วเส.

ราชเสวกต้องเป็นคนฉลาดในราชกิจ

เมื่อถูกตรัสใช้กลางวันหรือกลางคืนก็ตาม

ไม่พึงหวั่นในการกระทำราชกิจนั้น ๆ 

ราชเสวกนั้น พึงอยู่ในราชสำนักได้.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๒๙๐, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๐ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ทิวา วา (กลางวันหรือ) นิบาต

ยทิ วา (หรือว่า) นิบาต

รตฺตึ (กลางคืน) รตฺติ+อํ อิต.

ราชกิจฺเจสุ (ในกิจแห่งพระราชา ท.,ในราชกิจ ท.) ราช+กิจฺจ > ราชกิจฺจ+สุ

ปณฺฑิโต (บัณฑิต​, ผู้มีปัญญา, คนฉลาด) ปณฺฑิต+สิ

อชฺฌิฏฺโฐ (ถูกเชื้อเชิญ, ถูกปรารถนา, ถูกเรียกใช้งาน) อธิ +√อิสุ+ต > อชฺฌิฏฺฐ+สิ แปลงที่สุดธาตุกับ ต ปัจจัยเป็น ฏฺฐ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สาทิ สนฺตปุจฺฉภนฺชหํสาทีหิ ฏฺโฐ. (รู ๖๒๖) แปลง อธิ เป็น อชฺฌ ด้วยสูตรว่า อชฺโฌ อธิ. (รู ๒๕)

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

วิกปฺเปยฺย (สั่นคลอน, หวั่นไหว) วิ+√กปิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ส = โส (นั้น, เขา) ต+สิ สัพพนาม

ราชวสตึ (การอยู่ในราชสกุล) ราช+วสติ > ราชวสติ+อํ

วเส (พึงอยู่) √วส+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

กลางวันหรือกลางคืนก็ตามที ข้าเฝ้าที่ฉลาดถูก

บัญชาทางราชการแล้ว ไม่พึงบิดเบือน เขาก็พึง

อยู่ร่วมสำนักกับพระราชาได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เป็นราชเสวก ต้องฉลาดในราชกิจน้อยใหญ่

เมื่อราชกิจเกิดขึ้น ไม่ว่าเวลาใด

ตรัสใช้กลางวันหรือกลางคืนก็ตาม

ไม่ควรหวั่นหวาด ต้องให้ราชกิจนั้นสำเร็จตามประสงค์.

--