๓๐๑. ควรนิ่งดูก่อน

๓๐๑. ควรนิ่งดูก่อน

ปุตฺตํ วา ภาตรํ วาปิ, สมฺปคฺคณฺหาติ ขตฺติโย;

คาเมหิ นิคเมหิ วา, รฏฺเฐหิ ชนปเทหิ วา;

ตุณฺหีภูโต* วุทิกฺเขยฺย, น ภเณ เฉกปาปกํ.

พระเจ้าอยู่หัว จะทรงยกย่องพระราชโอรสหรือ

พระราชวงศ์ด้วยบ้าน นิคม แว่นแคว้น หรือชนบท

ราชเสวกควรนิ่งดูก่อน ไม่ควรเพ็ดทูลคุณหรือโทษ.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๐๑, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๔ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปุตฺตํ (บุตร, โอรส) ปุตฺต+อํ

วา (หรือ) นิบาต

ภาตรํ (พี่ชายน้องชาย, ราชวงศ์) ภาตุ+อํ

วาปิ (แม้หรือว่า) นิบาต ส่วนในพระบาฬีเป็น ภาตรํ สํ วา (หรือว่าพี่ชายน้องชายของตน)

สมฺปคฺคณฺหาติ (ยกย่อง,​ ชมเชย) สํ+ป+√คห+ณฺหา+ติ คหาทิ. กัตตุ.

ขตฺติโย (กษัตริย์, พระเจ้าแผ่นดิน) ขตฺติย+สิ

คาเมหิ (ด้วยหมู่บ้าน ท.) คาม+หิ 

นิคเมหิ วา (หรือด้วยนิคม, อำเภอ ท.) นิคม+หิ 

รฏฺเฐหิ (ด้วยแว่นแคว้น, จังหวัด ท.) รฏฺฐ+หิ

ชนปเทหิ วา (หรือว่าด้วยชนบท, ภาค, ประเทศ ท.) ชน+ปท > ชนปท+หิ

ตุณฺหีภูโต (เป็นผู้นิ่ง, ดุษฏีภาพ) ตุณฺหี+ภูต > ตุณฺหีภุต+สิ, (*เดิมเป็น ตุณฺหิภูโต แก้เป็น ตุณฺหีภูโต ตามพระบาฬี ซึ่งถือว่าสมควรกว่า)

+วุทิกฺเขยฺย (มองดู, เหลือบมอง) ว+อุ+ท+√อิกฺข+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. คงจะ ว และ ท อาคม ส่วนในพระบาฬี เป็น อุเปกฺเขยฺย (เพ่งดู, มองดู) อุป+อิกฺข+อ+เอยฺย. 

น (ไม่, หามิได้) นิบาต 

ภเณ (พึงกล่าว, พึงทัก) √ภณ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. 

เฉกปาปกํ (ที่ฉลาดและลามก, คำที่ดีและชั่ว, ที่เป็นคุณและเป็นโทษ) เฉก+ปาปก > เฉกปาปก+อํ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

กษัตริย์พึงยกย่องลูกหรือพี่น้อง ด้วยบ้าน อำเภอ

จังหวัด หรือแว่นแคว้นก็ตาม พึงแลดูเฉยอยู่

อย่าพึงพลอดอวดฉลาดลามก.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

พระเจ้าอยู่หัวจะทรงยกย่องพระราชโอรส

หรือพระราชวงศ์ด้วยคามนิคมชนบท

หรือแว่นแคว้น ราชเสวกก็ควรนิ่งดู

ไม่ควรเพ็ดทูลคุณหรือโทษ.

--