๓๐๒. อย่าขัดลาภเขา

๓๐๒. อย่าขัดลาภเขา

หตฺถาโรเห อนิกฏฺเฐ, รถิเก ปตฺติการเก;

เตสํ กมฺมาวธาเนน, ราชา วฑฺเฒติ เวตฺตนํ;

น เตสํ อนฺตรา คจฺเฉ, ส ราชวสตึ วเส.

ในกรมช้างกรมม้า กรมรถ กรมเดินเท้า 

พระราชาจะทรงปูนบำเหน็จรางวัลให้แก่

ตามความชอบในราชการของพวกเขา

ราชเสวกไม่ควรทูลทัดทานขัดลาภเขา 

ราชเสวกนั้น พึงอยู่ในราชสำนักได้.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๐๒, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๕ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

หตฺถาโรเห (กองช้าง, กรมช้าง)หตฺถี+อาโรห > หตฺถาโรห+สฺมึ 

อนิกฏฺเฐ,​ อนีกฏฺเฐ (พลม้า, กรมม้า) อนีกฏฺฐ+สฺมึ

รถิเก (พลรถ, กรมรถ) รถิก+สฺมึ

ปตฺติการเก (พลเดินเท้า, กรมเดินเท้า, ทหารราบ) ปตฺติ+การก > ปตฺติการก+สฺมึ, ในพระบาฬีฉบับสยามรัฐ ทั้ง ๔ ศัพท์ เป็น หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา.

เตสํ (เหล่านั้น) ต+นํ สัพพนาม

กมฺมาวธาเนน (การเอาใจใส่-, การเอื้อเฟื้อในการงาน) กมฺม+อวธาน > กมฺมาวธาน+นา, พระบาฬีฉบับฉัฏฐสังคายนา เป็น กมฺมาวทาเนน, ส่วนในฉบับสยามรัฐ เป็น กมฺมาปทาเนน.

ราชา (พระราชา, ท้าวพญา) ราช+สิ

วฑฺเฒติ (เจริญ, ให้เจริญ, พัฒนา, ให้เพิ่มขึ้น) √วฑฺฒ+เณ+ติ จุราทิ. กัตตุ./เหตุกัตตุ.

เวตฺตนํ (ค้างจ้าง, รางวัล) เวตฺตน+อํ

น เตสํ (เหล่านั้น หามิได้)

อนฺตรา (ในระหว่าง, ขัดขวาง) นิบาต

คจฺเฉ (พึงไป, พึงทำ) √คมุ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ส ราชวสตึ วเส (เขาพึงอยู่ในราชสำนักได้)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พลรบช้าง พลม้า พลรถ พลเดินเท้าทำการ

สำเร็จลุล่วง ท้าวพญาย่อมเพิ่มบำเน็จ ข้าเฝ้าใด

ไม่ถึงความริษยาต่อเสนาเหล่านั้น ผู้นั้นจึ่งอยู่ใน

ราชสำนักได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ในกรมช้าง กรมม้า กรมรถ กรมราบ ทุกหมู่เหล่า

พระเจ้าอยู่หัวจะทรงบำเหน็จรางวัล 

โดยความชอบใจในราชการของเขา

ราชเสวกไม่ควรทูลขัดตัดลาภผลของคนเหล่านั้น.

--