๓๐๘. คุณธรรมของคนดี

๓๐๘. คุณธรรมของคนดี

มาตาปิตุภโร อสฺส, กุเล เชฎฺฐาปจายิโก;

หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺโน, ส ราชวสตึ วเส.

ราชเสวกพึงเป็นคนเลี้ยงดูพ่อแม่

มีปกติอ่อนน้อมต่อผู้ใหญ่ในตระกูล

ถึงพร้อมด้วยหิริและโอตตัปปะ

ราชเสวกนั้น พึงอยู่ในราชสำนักได้.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๐๘, ๗๒, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๖ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

มาตาปิตุภโร (ผู้เลี้ยงดูมารดาและบิดา, คนเลี้ยงดูพ่อแม่) มาตุ+ปิตุ > มาตาปิตุ+ภร > มาตาปิตุภร+สิ,  (ฉบับฉัฏฐสังคายนา เป็น : มาตาเปตฺติภโร อสฺส, ฉบับสยามรัฐ เป็น : มาตาเปติภโร อสฺส)

อสฺส (พึงมี, พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺย ภูวาทิ​. กัตตุ. 

กุเล (ในตระกูล) กุล+สฺมึ

เชฎฺฐาปจายิโก (ผู้เคารพ-, ยำเกรงต่อผู้ใหญ่, -ผู้เจริญ) เชฏฺฐ+อปจายิก > เชฏฺฐาปจายิก+สิ, อปจายติ ก. (เคารพ,​ ยำเกรง,​ นับถือ), อปาจายน นป. อปจายนา อิต. น. (การเคารพ, บูชา, การนับถือ), อปจายก, อปจายิก, อปจายี ค. (ผู้นอบน้อม,​ ผู้เคารพนับถือ).

หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺโน (ผู้ถึงพร้อมด้วยหิริและโอตตัปปะ, -ละอายและกลัวต่อบาป) หิริ+โอตฺตปฺป > หิริโอตฺตปฺป+สมฺปนฺน > หิริโอตฺตปฺป+สิ,  (บาทคาถานี้ ฉบับไทยและพม่า เป็น : สณฺโห สขิลสมฺภาโส แปลว่า เป็นคนสุภาพ, พูดจาน่ารัก) 

ส ราชวสตึ วเส (เขาพึงอยู่ในราชสำนักได้)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สูพึงเป็นคนเลี้ยงมารดาบิดา 

เคารพต่อผู้ใหญ่ในสกุล 

ถึงพร้อมด้วยหิริแลโอตตัปปะ 

จึงอยู่ในราชสำนักได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เป็นราชเสวก ต้องเลี้ยงพ่อแม่ให้ผาสุกด้วย

ผู้หลักผู้ใหญ่ในสกุลคอยเกื้อกูลนบนอบให้ชอบธรรม

ต้องมีหิริโอตตัปปะเป็นกัลยาณมิตร

บำรุงจิตและความประพฤติให้ดีงาม.

--