๒๘๗. ขอทรงพระกรุณา

๒๘๗. ขอทรงพระกรุณา

กจฺฉปีนญฺจ มจฺฉีนํ, กุกฺกุฎีนญฺจ เธนุนํ;

ปุตฺตโปโส ยถา โหติ, ตถา มจฺเจสุ ราชุนํ.

แม่เต่า แม่ปลา แม่ไก่ทั้งหลาย 

และเหล่าแม่โคย่อมเลี้ยงลูก ฉันใด, 

ในหมู่มนุษย์ พระราชาทั้งหลาย

พึงเพี้ยงดูเหล่าพสกนิกร ฉันนั้นเทอญ.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๘๗, มหารหนีติ ๑๗๖)

ศัพท์น่ารู้ :

กจฺฉปีนญฺจ ตัดบทเป็น กจฺฉปีนํ+จ (ของแม่เต๋า ท. + ด้วย), กจฺฉปี+นํ = กจฺฉปีนํ กจฺฉป (เต่าตัวผู้) ป., กจฺฉปี (เต่าตัวเมีย) อิต.

มจฺฉีนํ (ของแม่ปลา ท.) มจฺฉี+นํ, มจฺฉ (ปลาตัวผู้) ป., มจฺฉี (ปลาตัวเมีย) อิต.

กุกฺกุฎีนญฺจ ตัดบทเป็น กุกฺกุฏีนํ+จ (ของแม่ไก่ ท. + ด้วย),  กุกฺกุฏี+นํ = กุกฺกุฏีนํ, กุกฺกุฏ (ไก่ตัวผู้) ป., กุกฺกุฏี (ไก่ตัวเมีย,​ แม่ไก่) อิต., 

เธนุนํ (ของแม่โคนม ท.) เธนุ+นํ อิต.

ปุตฺตโปโส (การเลี้ยงลูก) ปุตฺต+โปส > ปุตฺตโปส+สิ, ในมหารหนีติ เป็น ปุตฺตโปสา. ถือว่าไม่ค่อยถูกนัก

ยถา (ฉันใด) นิบาตบอกการอุปมา

โหติ (ย่อมมี, ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ตถา (ฉันนั้น) นิบาตบอกอุปไมย

มจฺเจสุ (ในมนุษย์ ท., ในหมู่มนุษย์) 

ราชุนํ = ราชูนํ (แก่/ของพระราชา ท.) ราช+นํ ทำรัสสะเพื่อรักษาฉันท์

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

แม่เต่า แม่ปลา แม่ไก่ แลแม่โคเลี้ยงลูก ฉันใด

ท้าวพญาพึงเลี้ยงทวยราษฏร์ ฉันนั้น.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

แม่เต่า แม่ปลา แม่ไก่และแม่โค เลี้ยงลูกฉันใด

ท้าวพระยาก็ต้องเลี้ยงประชาราษฏร์ ฉันนั้นเทอญ.

ราชธมฺมกถา นิฏฺฐิตา.

จบแถลงราชธรรม.

--