๓๓๐. มีปัญญาเพราะศีล

๓๓๐. มีปัญญาเพราะศีล

จกฺขุทฺวาราทิกํ ฉกฺกํ, สํวุโต สปญฺโญ นโร;

ฉพฺพิโธ โหติ สีเลน, อสีเลนาปิ ฉพฺพิโธ.

ทวารทั้งหกมีจักษุทวารเป็นต้น

คนมีปัญญาจึงสำรวมได้

คนมีปัญญามี ๖ เพราะมีศีล

แม้คนขาดปัญญาก็มี ๖ เพราะไร้ศีล.

(ธรรมนีติ ทุกาทิมิสสกกถา ๓๓๐)

--

ศัพท์น่ารู้ :

จกฺขุทฺวาราทิกํ (มีจักษุทวารเป็นต้น) จกฺขุ+ทฺวาร > จกฺขุทฺวาร+อาทิก > จกฺขุทฺวาราทิก+อํ

ฉกฺกํ (หกอย่าง) ฉกฺก+อํ

สํวุโต (สำรวมแล้ว, ระวังด้วยดีแล้ว) สํ+√วุ+กฺต > สํวุต+สิ ลง กฺต ปัจจัย ด้วยสูตรว่า กมฺมนิ ทุติยายํ กฺโต. (รู ๖๓๔)

สปญฺโญ (คนมีปัญญา) สห+ปญฺญา > สปญฺญ+สิ

นโร (คน, นรชน) นร+สิ

ฉพฺพิโธ (หกอย่าง, หกชนิด) ฉ+วิธ > ฉพฺพิธ+สิ

โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

สีเลน (เพราะศีล) สีล+นา

อสีเลนาปิ (แม้เพราะไม่มีศีล) อสีเลน+อปิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ช่อง ๖ มีช่องตาเป็นต้น อันคนสำรวมได้ เขาจัด

ว่าเป็นคนมีปัญญา แต่ว่าจะดีทั้ง ๖ ก็เพราะศีล

จะชั่วทั้ง ๖ ก็เพราะไร้ศีล.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ทวารทั้ง ๖ มีนัยน์ตาเป็นต้น ใครระวังได้

ท่านว่าท่านผู้นั้นเป็นคนเจ้าปัญญา

แต่ว่าจะดีทั้ง ๖ ก็เพราะศีล

จะชั่วทั้ง ๖ ก็เพราะทุศีล.

--