๓๒๙. ตายทั้งเป็น ๕ พวก

๓๒๙. ตายทั้งเป็น ๕ พวก

ชีวนฺโตปิ มตา ปญฺจ, พฺยาเสน ปริกิตฺติตา;

ทุกฺขิโต พฺยาธิโต ปกฺโข, อิณวา นิตฺยเสวโก.

„คน ๕ พวกแม้เป็นอยู่ก็เหมือนตายแล้ว

อันท่านพยาสะประกาศไว้แล้ว คือ 

คนมีทุกข์ ๑ คนขี้โรค ๑ คนกระจอก ๑ 

คนมีหนี้ล้นตัว ๑ ข้าเฝ้าประจำ ๑.“

(ธรรมนีติ ทุกาทิมิสสกกถา ๓๒๙, โลกนีติ ๑๔๑, กวิทัปปณนีติ ๓๒๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ชีวนฺโตปิ = ชีวนฺโต+อปิ (แม้เป็นอยู่) √ชีว+อ+อนฺต > ชีวนฺต+โย แปลง นฺต เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. (รู ๑๐๘) แปลง นฺตุ กัย โย วิภัตติ เป็น นฺโต ด้วยสูตรว่า นฺตุสฺส นฺโต (รู ๙๙), ส่วนในโลกนีติและกวิทัปปณนีติ เป็น ชีวนฺตาปิ.

มตา (ตายแล้ว) มต+โย

ปญฺจ (ห้า) ปญฺจ+โย, ในเพราะ โย วิภัตติ แปลงสระที่สุดแห่งสังขยาทั้งสามลิงค์ตั้งแต่ ๕ ถึง ๑๘ เป็น อ  ด้วยสูตรว่า ปญฺจาทีนมกาโร. (รู ๒๕๑)

พฺยาเสน (ท่านพฺยาส) พฺยาส+นา,​ ถ้า พฺยสน นป. แปลว่า ความฉิบหาย, ความวอดวาย, ความโชคร้าย.

ปริกิตฺติตา (อัน...ประกาศแล้ว, ถูกกล่าวไว้แล้ว) ปริ+√กิตฺต+อิ+ต > ปริกิตฺติต+โย

ทุกฺขิโต (คนมีทุกข์, ถูกทุกข์ครอบงำ) ทุกฺขิต+สิ

พฺยาธิโต (คนเป็นโรค, เจ็บป่วย) พฺยาธิต+สิ

ปกฺโข (คนกระจอก, คนขาเขยก) ปกฺข+สิ

อิณวา (คนมีหนี้, เป็นหนี้) อิณ+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > อิณวนฺตุ+สิ วิ. 

นิตฺยเสวโก (ข้าเฝ้าประจำ, ราชเสวกคนสนิท)นิตฺย+เสวก > นิตฺยเสวก+สิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

คนแม้เป็นอยู่ก็เหมือนตายแล้วมี ๕ จำพวก ที่ท่าน

พฺยาส ประกาศไว้คือ คนได้ทุกข์ ๑ คนเจ้าโรค ๑

คนกระจอก ๑ คนมีหนี้ ๑ ข้าเฝ้าประจำ ๑.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

คนที่เป็นอยู่แต่เหมือนคนตายแล้ว มี ๕ พวก

ตามที่ท่านนวยาสประกาศไว้ คือ

คนตกทุกข์ ๑ คนขี้โรค ๑ คนกระจอก ๑

คนมีหนี้สินล้นพ้นตัว ๑ ข้าเฝ้าประจำ ๑.

--