๓๓๒. คนเรียนสำเร็จ ๘

๓๓๒. คนเรียนสำเร็จ ๘

กุลโช ปญฺญวา ฉนฺโท, หิโรตฺตปฺโป สุตทฺธโร;

อตฺถกาโม สุรกฺโข จ, อฏฺเฐเต สตฺถยุชฺชิตา.

คนจะเรียนสำเร็จ มี ๘ เหล่านี้ คือ

๑. คนมีตระกูล ๒. คนมีปัญญา ๓. คนมีฉันทะ 

๔. คนมีหิริ ๕. โอตตัปปะ ๖. คนทรงความรู้  

๗. คนใคร่ประโยชน์ และ ๘. คนรักษ์ดี.

(ธรรมนีติ ทุกาทิมิสสกกถา ๓๓๒)

--

ศัพท์น่ารู้ :

กุลโช (คนเกิดจากตระกูล, ผู้เกิดในสกุล) กุล+√ชน+กฺวิ ปัจจัยในนามกิตก์ > กุลช+สิ วิ. กุลโต วา กุเลชาโตติ กุลโช. (ผู้ในแล้วจากตระกูล หรือในตระกูล ชื่อว่า กุลชะ) กัตตุรูป กัตตุสาธนะ

ปญฺญวา (คนมีปัญญา) ปญฺญา+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > ปญฺญวนฺตุ+สิ วิ. ปญฺญา อสฺส อตฺถีติ ปญฺญวา. 

ฉนฺโท (คนมีฉันทะ, มีความพอใจ) ฉนฺท+สิ

หิโรตฺตปฺโป (คนมีหิริและโอตตัปปะ) หิริ+โอตฺตปฺป > หิโรตฺตปฺป+สิ วิ. หิริ จ โอตปฺปญฺจ หิโรตฺตปฺปํ, หิโรตฺตปฺปํ ยสฺสาติ หิโรตฺตปฺโป. (หิริและโอตตัปปะ ชือว่า หิโรตัปปะ, หิริและโอตัปปะ มีอยู่ แก่ผู้ใด เหตุนั้น ผู้นั้น ชือว่า มีหิริและโอตตัปปะ) ฉัฏฐี ตัป. มีทวันท. เป็นท้อง.

สุตทฺธโร (คนทรงสูตรได้, คนมีความรู้, ผู้คงแก่เรียน) สุต+√ธร+อ ปัจจัยในนามกิตก์ > สุตทฺธร+สิ วิ. สุตํ ธรตีติ สุตทฺธโร (ผู้ทรงความรู้ ชื่อว่า สุตัทธระ) กัตตุรูป กัตตุสาธนะ.

อตฺถกาโม (คนใคร่ประโยชน์) อตฺถ+กาม > อตฺถกาม+สิ

สุรกฺโข (ผู้รักษาด้วยดี, รักษาความดี, คนรักดี) สุ+รกฺข > สุรกฺข+สิ

จ (ด้วย, และ) นิบาตในอรรถรวบรวมบท - ปทสมุจจย

อฏฺเฐเต = อฏฺฐ+เอเต (แปด+เหล่านี้, เหล่านั่น)

สตฺถยุชฺชิตา (ประกอบแล้วด้วยศาสตร์, -คัมภีร์, -ตำรา, -ความรู้) สตฺถ+ยุชฺชิต > สตฺถยุชฺชิต+โย

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

คนผู้กุลบุตร ๑ คนมีปัญญา ๑ คนมีความพอใจ ๑

คนมีความละอาย ๑ คนมีความเกลงกลัว ๑ คน

ทรงจำความรู้ ๑ คนมุ่งประโยชน์ ๑ คนรักดี ๑ 

๘ พวกเหล่านี้ หมกมุ่นคัมภีร์เสมอ.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

คนมีตระกูล ๑ คนมีปัญญา ๑ คนมีความพอใจ ๑

คนมีความละอายใจ ๑ คนกลัวผิด ๑ 

ความมีความจำดี ๑ คนมุ่งประโยชน์ ๑ คนรักดี ๑ 

คนทั้ง ๘ จำพวกนี้ หมกมุ่นอยู่ในตำราเสมอ.

--