๓๓๖. เหตุให้เกิดสุขและทุกข์

๓๓๖. เหตุให้เกิดสุขและทุกข์

สตํ ทีฆายุโก สพฺพ-, สตฺตานํ สุขการณํ;

อสตํ ปน สพฺเพสํ, ทุกฺขเหตุ น สํสโย.

การมีอายุยืนของเหล่าสัตบุรุษ, 

เป็นเหตุให้เกิดสุขแก่สัตว์ทั้งปวง;

ส่วนการมีอายุยืนของเหล่าอสัตบุรุษ,

ย่อมเป็นเหตุให้เกิดทุกข์แก่สัตว์ทั้งปวง

โดยไม่ต้องสงสัย.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๓๖, มหารหนีติ ๒๒, กวิทัปปณนีติ ๕๑)

--

ศัพท์น่ารู้ :

สตํ (สัตบุรุษ, สัปบุรุษ, คนดี ท.) สนฺต+นํ แปลง นฺต เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. (รู ๑๐๘) = สนฺตุ+นํ, แปลง นฺตุ กับ นํ วิภัตติเป็น ตํ ด้วยสูตรว่า นํมฺหิ ตํ วา. (รู ๑๐๔) สำเร็จเป็น สตํ. หมายเหตุ: เดิมเป็น สถํ ได้แก้เป็น สตํ เหมือนอย่างในมหารหนีติและกวิทัปปณนีติ ซึ่งถือว่าศัพท์ถูกต้อง

ทีฆายุโก (ผู้มีอายุยืน) ทีฆ+อายุก > ทีฆายุก+สิ ในมหารหนีติและกวิทัปปณนีติ เป็น ทีฆายุกํ.

สพฺพสตฺตานํ (สัตว์ทั้งปวง ท., เหล่าสัตว์ทั้งปวง) สพฺพ+สตฺต > สพฺพสตฺต+นํ

สุขการณํ (เป็นเหตุให้เกิดสุข, เหตุแห่งสุข) สุข+การณ > สุขการณ+สิ วิ. สุขสฺส การณํ สุขการณํ (เหตุแห่งความสุข ชื่อว่า สุขการณะ) เป็นฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

อสตํ (อสัตบุรุษ, อสัปบุรุษ, ไม่ใช่คนดี, คนชั่ว ท.) น+สนฺต > อสนฺต+นํ, ทำตัวเหมือน สตํ, วิ. น สนฺโต อสนฺโต, เป็นสัตบุรุษ หามิได้ จึงชื่อว่า อสัตบุรุษ (อสนฺต) เป็นนนิปาตปุพพปท-กัมมธารยสมาส, แปลง น เป็น อ ในตัปปุริสสมาส (กัมมธารยสมาส) ด้วยสูตรว่า อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส. (รู ๓๔๔), หมายเหตุ: เดิมเป็น อสถํ ได้แก้เป็น อสตํ เหมือนอย่างในมหารหนีติและกวิทัปปณนีติ ซึ่งถือว่าศัพท์ถูกต้อง และเหมาะสมกว่า.

ปน (แต่, แต่ว่า, ส่วน) เป็นนิบาตบอกความต่าง (วิเสส)

สพฺเพสํ (...ทั้งปวง) สพฺพ+นํ สัพพนาม

ทุกฺขเหตุ (เป็นเหตุให้เกิดทุกข์, เหตุแห่งทุกข์) ทุกฺข+เหตุ > ทุกขเหตุ+สิ วิ. ทุกฺขสฺส เหตุ ทุกขเหตุ (เหตุแห่งความทุกข์ ชื่อว่า ทุกฺขเหตุ) เป็นฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

น (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ (ปฏิเสธ)

สํสโย (สังสัย, ความสังสัย, เคลือบแคลง) สํสย+สิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

คนดีมีอายุยืน เป็นเหตุให้ความสุขแก่สรรพสัตว์

แต่คนชั่วมีอายุยืน กลับเป็นเหตุแห่งทุกข์ของ

สรรพสัตว์โดยมิต้องสงสัย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

คนดีมีอายุยืน เป็นเหตุให้สรรพสัตว์ได้ความสุขด้วย

แต่คนชั่วมีอายุยืน กลับเป็นเหตุให้สรรพสัตว์เดือดร้อน

โดยไม่ต้องสงสัย.

--