๓๓๘. คนดีไม่ทิ้งธรรม

๓๓๘. คนดีไม่ทิ้งธรรม

สารคนฺธํ น ชหาติ, ทุกฺขปตฺโตปิ ปณฺฑิโต;

น ชหาติ สตํ ธมฺมํ, สุขกาเล กถาว กา.

อ้อยไม่ทิ้งรส ช้างไม่ทิ้งลีลา

ไม้จันทน์ถึงแห้งไม่ทิ้งกลิ่นหอม 

บัณฑิตแม้มีทุกข์ ก็ไม่ทิ้งสัปบุรุษธรรม

จะกล่าวป่วยไปใยในเวลาที่มีสุขเล่า!

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๓๘ กวิทัปปณนีติ ๑๔๗ โลกนีติ ๔๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

สารคนฺธํ (กลิ่นที่แก่น, กลิ่นหอม) สาร+คนฺธ > สารคนฺธ+อํ

ทุกฺขปตฺโตปิ (แม้ถึงทุกข์, ประสบทุกข์) ทุกฺข+ปตฺต > ทุกฺขปตฺต+สิ = ทุกฺขปตฺโต+อปิ

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, คนมีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

สตํ (สัปบุรุษ, สัตบุรุษ, นักปราชญ์ ท.) สนฺต+นํ

ธมฺมํ (ซึ่งธรรม) ธมฺม+อํ

สุขกาเล (ในกาลเป็นสุข, เวลามีความสุข) สุข+กาล > สุขกาล+สฺมึ

กถาว กา (จะป่วยกล่าวไปใยเล่า) กถา+เอว กา สำหรับความพิศดารของศัพท์นี้ จำได้ว่า อาจารย์สมภพ สงวนพานิช ได้แสดงไว้อย่างละเอียดแล้ว ในเพจ „มหาบาลีวิชชาลัย  สถาบันสอนภาษาบาลีสำหรับบุคคลทั่วไป“ ขอให้นักศึกษาลองไปค้นดูนะครับ.

ในโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) ท่านแปลไว้ได้กระซับและไพเราะยิ่ง มีคำโคลงประกอบด้วยดังนี้.

สุกฺโขปิ จนฺทนตรุํ น ชหาติ คนฺธํ,

นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;

ยนฺตาคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,

ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํฯ

ไม้จันทน์ แม้แห้ง ก็ไม่ทิ้งกลิ่น

ช้าง เข้าในที่รบ ก็ไม่ทิ้งลีลา

อ้อย เข้าไปในหีบยนตร์ ยังไม่ทิ้งรสหวาน

ชนผู้บัณฑิต แม้ได้ทุกข์ ก็ไม่ทิ้งธรรม.

จันทน์แห้งกลิ่นห่อนได้--—ดรธาน

อ้อยหีบชานยังหวาน--โอชอ้อย

ช้างเข้าศึกเสี่ยมสาร--ยกย่าง งามนา

บัณฑิตแม้นทุกข์ร้อย--เท่ารื้อลืมธรรม.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ก็ไม่คลายกลิ่นประจำแก่น 

บัณฑิตแม้ได้ทุกข์ก็ไม่ละธรรมสม่ำเสมอ 

ป่วยกล่าวถึงเวลาปกติสุข.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ก็ไม่ยอมคลายกลิ่นประจำแก่น

บัณฑิตแม้ได้รับทุกข์ก็ไม่ยอมละธรรมะ

มีความสม่ำเสมอ 

จะป่วยกล่าวไปใยถึงยามปรกติสุขเล่า.

--