๓๔๔. คนดีประสานคนพาลแตก

๓๔๔. คนดีประสานคนพาลแตก

สเจ สนฺโต วิวาทติ, ขิปฺปํ สนฺธิยเร ปุน;

พาโล ปตฺตาว ภิชฺชนฺติ, น เต สมตมาคมุํ.

หากว่าพวกคนดีเขาทะเลาะกันไซร์

ไม่นานพวกเขาก็สมานกันได้อีก

ส่วนคนพาลดุจกระดาษที่ขาดจากกัน

พวกเขาเหล่านั้นเข้ากันไม่ได้อีกเลย.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๔๔, มหารหนีติ ๑๕๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

สเจ (ถ้าว่า, หากว่า) นิบาตบอกปริกัป

สนฺโต (สัตบุรุษ, คนดี) สนฺต+สิ หรือ สนฺต+โย ก็ได้ 

วิวาทติ (ทะเลาะ, โต้เถียง, วิวาท) วิ+วท+เณ+ติ จุราทิ. กัตตุ. น่าจะเป็นพหุวจนะ คือ วิวาทนฺติ.

ขิปฺปํ (เร็ว, พลัน, ด่วน, ไม่นาน) นิบาต, เดิมเป็น ขิปฺป ได้แก้เป็น ขิปฺปํ ซึ่งเป็นคำที่เหมาะสม.

สนฺธิยเร (ต่อ, เชื่อม, สมาน, ประสาน) สํ+ธา+ย+อนฺติ ทิวาทิ. กัตตุ. แปลงสระที่สุดธาตุเป็น อิ, และแปลง อนฺติ เป็น เร ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘)

ปุน (อีก) นิบาต

พาโล (คนพาล, ชั่ว, โง่) พาล+สิ, ควรเป็น พาลา เพราะกิริยาคือ ภิชฺชนฺติ เป็นพหูพจน์

ปตฺตาว = ปตฺตา+อิว (เหมือนใบไม้, กระดาษ ท. เหมือนบาตร ท.) 

ภิชฺชนฺติ (แตก, ขาด) √ภิทิ+ย+อนฺติ ทิวาทิ. กัตตุ. ถ้าเป็นรุธาทิคณะ เป็น ภินฺทติ, ภินฺทนฺติ แปลว่า ทำลาย

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

เต (เหล่านั้น) ต+โย สัพพนาม

สมตมาคมุํ = สมตํ+อคมุํ (ถึงความเป็นผู้เสมอกัน) สมตา+อํ = สมตํ (มหารหนีติ เป็น สมถํ แปลว่า ความสงบ, สมถะ) อ+√คมุ+อุํ = อคมุํ (ถึงแล้ว) ภูวาทิ. กัตตุ.

--

ขอนำเอาคาถาเดียวกันนี้ จากมหารหนีติ คาถา ๑๕๕ มาเทียบเคียงไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษา ดังนี้.

สเจ สนฺตา วิวาทนฺติ, ขิปฺปํ สนฺธิรเย ปุน;

พาลา ปตฺตาว ภิชฺชนฺติ, น เต สมถมชฺฌคุํฯ

ถ้าเหล่าสัตบุรุษโต้แย้งกัน ย่อมสมานกันได้อีกโดยพลัน

แต่พวกคนพาลย่อมแตกคอกัน ดุจใบใม้ขาดจากกันฉะนั้น

พวกเขาได้ถึงแล้วซึ่งความสงบ(สมานกันอีก)หามิได้.

หมายเหตุ : คาถานี้ที่ยกมาจากมหารหนีติ หลักไวยากรณ์ค่อนค้างถูกต้องสมบูรณ์กว่า แต่ก็ยังมีข้อผิดพลาดอยู่ คือ สนฺธิรเย ที่ถูกควรเป็น สนฺธิยเร เหมือนในธัมมนีติ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

หากคนดี วิวาทกัน เขาก็พลันสมานกันเข้าอีก

แต่พาล ทะเลาะกัน ก็ดุจใบไม้ที่ขาดจากกันแล้ว

เขาเหล่านั้นไม่ถึงความสงบได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

หากคนดีเถียงกัน ท่านก็สมานกันเข้าได้โดยเร็วพลัน

แต่คนพาลทะเลาะกัน ก็เป็นเหมือนใบไม้ที่ขาดจากกัน

เขาไม่สงบลงได้.

--